ସମୁଦ୍ର ଓ ସାମୁଦ୍ରିକ ବାଣିଜ୍ୟ ସହିତ ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ସମ୍ପର୍କ ଅତି ନିବିଡ଼ ଓ ଘନିଷ୍ଠ । କାରଣ ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଶାର ନୌବାଣିଜ୍ୟ ଓ ନୌଯାତ୍ରାର ଜୀବନ୍ତ ମୂକସାକ୍ଷୀ ହେଉଛି ମିଲେନିୟମ ସିଟି କୁହାଯାଉଥିବା କଟକର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବାଲିଯାତ୍ରା ଓ ବୋଇତା ବନ୍ଦାଣ ଉତ୍ସବ । ତେବେ ଉତ୍କଳୀୟ ପରମ୍ପରା ଓ ସଂସ୍କୃତିକୁ ବିସ୍ତାର କରୁଥିବା ସେହି ଐତିହାସିକ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ଆଉ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଏହାକୁ ବଞ୍ଚାଇ ରଖିଛି କଟକ ସ୍ଥିତ “ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟ” ।

କାରଖାନାରୁ ସଂଗ୍ରହାଳୟ

ମହାନଦୀର ଦକ୍ଷିଣ କୂଳରେ କଟକର ଯୋବ୍ରାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିବା “ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟ” ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ପୂର୍ବ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ଐତିହ୍ୟକୁ ସ୍ଥାନିତ କରିଛି । ତେବେ ପ୍ରାଚୀନ ଉତ୍କଳୀୟ ନୌବାଣିଜ୍ୟର ଇତିହାସ ସମ୍ପର୍କରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅବତାରଣା କରୁଥିବା ଏହି ସଂଗ୍ରହାଳୟ ପ୍ରଥମେ ଯୋବ୍ରା ମରାମତି କାରଖାନା ଭାବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା । ଭୟାନକ ନଅଙ୍କ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ପରେ 1869 ମସିହାରେ ଇଂରେଜ ଶାସକ ଯୋବ୍ରା ମରାମତି କାରଖାନା ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ । ଏଠାରେ ବିଶେଷ କରି ନୌକା, ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜଳଯାନ ଯନ୍ତ୍ରାଂଶ ଓ କେନାଲ ଖନନ ତିଆରିରେ ବ୍ୟବହୃତ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ତିଆରି ହେଉଥିଲା । ଏପରିକି ଛୋଟ ଡଙ୍ଗା ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବଡ଼ ବଡ଼ ବୋଟର ବିଭିନ୍ନ ଉପକରଣମାନ ଏହି ମରାମତି କାରଖାନାରେ ଉତ୍ପାଦନ ହେଉଥିଲା । ଏହା ପ୍ରାୟ 1975 ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ହୋଇ ଚାଲିଥିଲା । ହେଲେ ଧୀରେଧୀରେ ଏହା ଅବହେଳିତ ଓ ପରିତ୍ୟକ୍ତ ହୋଇ ପଡ଼ିରହିଲା । ଦୀର୍ଘ ବର୍ଷ ପରେ 2008 ମସିହାରେ ନୌବାଣିଜ୍ୟର ସ୍ବର୍ଣ୍ଣିମ ଇତିହାସକୁ ଜନତାଙ୍କ ଲୋକଲୋଚନକୁ ଆଣିବା ପାଇଁ ଏହି କାରଖାନାକୁ ଏକ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟର ରୂପ ଦେବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଗଲା । ଫଳସ୍ବରୂପ ଏହି ଐତିହାସିକ ଯୋବ୍ରା ମରାମତି କାରଖାନା 2013 ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ପହିଲାରେ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟର ରୂପରେଖ ନେଇ ସର୍ବସାଧାରଣ ପାଇଁ ଖୋଲାଗଲା ।

କ’ଣ କ’ଣ ଦେଖିବାକୁ ପାଇବେ

ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଶାର କଳାକୃତି, ଶିଳାଲିପି, ଅଭିଲେଖ ଓ ଭ୍ରମଣ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଯେପରି ନୌବାଣିଜ୍ୟ ଓ ନୌଯାତ୍ରାର ଇତିହାସକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଛି ସେହିପରି ଏହି ସଂଗ୍ରହାଳୟ ଉତ୍କଳୀୟ ନୌବାଣିଜ୍ୟର ସ୍ମତିକୁ ସାଇତି ରଖିଛି । ଏଠାରେ ଦେଖିବା ପାଇଁ 11ଟି ଗ୍ୟାଲେରୀ, ୱାର୍କସପ୍, ଆକ୍ବାରିୟମ, ମିରର୍ ମେଜ୍, ଜେଟି, ଅସ୍ଥାୟୀ ପ୍ରଦର୍ଶନୀ ଗ୍ୟାଲେରୀ ରହିଛି । ଏହାସହ ଆମ୍ପି ଥିଏଟର, ଲାଇବ୍ରେରୀ, ଶିଶୁଙ୍କ ପାଇଁ କ୍ରୀଡ଼ା ଘର ଏବଂ ଖାଇବାପିଇବା ନିମନ୍ତେ କାଫିଟେରିଆର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।

ପ୍ରତିଟି ଗ୍ୟାଲେରୀରେ ପାଇବେ ନୌଯାତ୍ରା ସମ୍ପର୍କିତ ତଥ୍ୟ । କଳିଙ୍ଗଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସ୍ବାଧୀନତା ପୂର୍ବର ବିଭିନ୍ନ ନୌବାଣିଜ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ସାମଗ୍ରୀ, ତଥ୍ୟ, ପ୍ରମାଣ ଓ ଫଟୋଚିତ୍ର ଦେଖିବାକୁ ପାଇବେ । ଏହାସହ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଡଙ୍ଗା, ସେସମୟରେ ପ୍ରଚଳିତ ମୁଦ୍ରା, ଜାଭା ଓ ସୁମାତ୍ରା ଦ୍ବୀପ ସହ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସଂପର୍କିତ ତଥ୍ୟ ଏବଂ ଯୋବ୍ରା ୱାର୍କସପରୁ ମିଳିଥିବା କେତେକ ସାମଗ୍ରୀ, ଅଂଶବିଶେଷ ଓ ମେସିନ୍ ସରଞ୍ଜାମକୁ ଅତି ଚମତ୍କାର ଭାବେ ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ୟାଲେରୀରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରାଯାଇଛି । କେବଳ ସେତିକି ନୁହେଁ ପୂଜା ପର୍ବାଣୀର ଗ୍ୟାଲେରୀ ଆପଣଙ୍କ ମନକୁ ବେଶ ଛୁଇଁବ । କାରଣ ଏଠାରେ ଡଙ୍ଗା ନିର୍ମାଣ ଆରମ୍ଭ ପୂର୍ବର ପୂଜାବିଧି, ନୀତିନିୟମଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଓଡ଼ିଶାର ନୌବାଣିଜ୍ୟକୁ ଉଜ୍ଜୀବିତ ରଖିଥିବା ଖୁଦୁରୁକୁଣୀ ଓଷା, କାର୍ତ୍ତିକ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାକୁ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଭାବେ ପ୍ରତିକାତ୍ମକ ରୂପେ ପରିପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଛି ।

ଆକର୍ଷଣର କେନ୍ଦ୍ର ଆକ୍ବାରିୟମ

ମ୍ୟୁଜିୟମ ପ୍ରତି ଅଧିକ ଆକୃଷ୍ଟ କରିବା ପାଇଁ ଖୋଲାଯାଇଛି ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ ଗ୍ୟାଲେରୀ । ଏହା ଖାସ୍ କରି ଭାରତ ଓ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ଉପସ୍ଥାପନା କରୁଛି, ଯାହା ଦେଖିବାକୁ ମଧ୍ୟ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଓ ଆକର୍ଷଣୀୟ। କେବଳ ସେତିକି ନୁହେଁ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ପରିସରରେ ଥିବା ସୁନ୍ଦର ସବୁଜ ପରିବେଶ ଭିତରେ ଜେଟିର ଦୃଶ୍ୟ ନୌକା ନିର୍ମାଣ ଦେଉଛି ଜୀବନ୍ତ ଉଦାହରଣ । ଏହାଛଡ଼ା ଆକ୍ବାରିୟମରେ ପ୍ରାୟ 18ରୁ ଅଧିକ ବିରଳ ପ୍ରଜାତିର ସମୁଦ୍ର ମାଛ ରଖାଯାଇଛି, ଯାହା ପର୍ଯ୍ୟଟକକୁ ବେଶ ପସନ୍ଦ ଆସୁଛି । ସେହିପରି ମିରର୍ ମେଜର ଭୁଲଭୁଲେୟା ଭିତରେ ସାଧାରଣ ଲୋକଟି ବାହାରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି । ଏହା ବି ସାଧାରଣ ଜନତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ କୌତୁହଳ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଏହାସହ 250 ଜଣ ଦର୍ଶକ ବସିବା ଭଳି ଆମ୍ପି ଥିଏଟରର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି ।

 ଇତିହାସରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ପ୍ରତିଟି ନୌଯାତ୍ରାକୁ ଅତି ସ୍ପଷ୍ଟ ଓ ନିଖୁଣ ଭାବେ ସଂଗ୍ରହାଳୟର ସମସ୍ତ ଗ୍ୟାଲେରୀରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରାଯାଇଛି, ଯାହାକୁ କୁନି ପିଲାଟି ବି ଦେଖିଲେ ଧାରଣା ପାଇଯିବ ଡଙ୍ଗା ଓ ତା ସହ ଜଡ଼ିତ ସବିଶେଷ ବିବରଣୀର । ସବୁଠୁ ବଡ଼ କଥା ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧିକ ଜିଜ୍ଞାସା ହାସଲ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ ଏହି ସଂଗ୍ରହାଳୟ ଗବେଷକଙ୍କୁ ଅଧିକ ସହାୟତା ଓ ସହଯୋଗ କରୁଛି ।

ଭାରତର ମୁକ୍ତି ସଂଗ୍ରାମରେ ମହାପୁରୁଷଙ୍କ ଯୋଗଦାନ ଯେତିକି ରହିଛି, ନାରୀମାନଙ୍କ ଭୂମିକା ବି କିଛି କମ୍ ନଥିଲା । ବିଶେଷ କରି ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଭାଷଣରେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇଥିଲେ ଶତାଧିକ ନାରୀ । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଓଡ଼ିଶାର ରମାଦେବୀ ଚୌଧୁରୀ, ସରଳା ଦେବୀ, କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀ ସାବତ, ମାଳତୀ ଚୌଧୁରୀ ଓ ନନ୍ଦିନୀ ଶତପଥୀ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ପ୍ରମୁଖ ପ୍ରତୀକ । ସେମାନଙ୍କୁ ଘରୁ ଗୋଡ଼ କାଢିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥିଲା ନୂତନ ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ବପ୍ନ । ସୁସ୍ଥ ମଙ୍ଗଳମୟ ସମାଜ ଗଠନ କରିବା ଥିଲା ଏମାନଙ୍କ ଜୀବନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।

ରମାଦେବୀ ଚୌଧୁରୀ

ସେବା ଓ ମମତାର ପ୍ରତୀକ ରମାଦେବୀ ଚୌଧୁରୀ ୧୮୯୯ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୩ ତାରିଖରେ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ସତ୍ୟଭାମାପୁରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । କମ୍ ବୟସରେ ହିଁ ସ୍ବାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନର ପ୍ରମୁଖ ଘଟଣାବଳୀ ତାଙ୍କ ମନକୁ ଆନ୍ଦୋଳିତ କରିଥିଲା । ଏଥିସହ ବାପା ଗୋପାଳ ବଲ୍ଲଭ ଦାସ ଓ ମାତା ବସନ୍ତ ମଞ୍ଜରୀ ଦେବୀଙ୍କ ଦେଶପ୍ରେମ ଗଳ୍ପ ତଥା ମହାପୁରୁଷଙ୍କ ନୀତିବାଣୀ ତାଙ୍କୁ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଗଦେବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା । ଏପରିକି ସ୍ବାମୀ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ଦେଶପ୍ରେମ ଆଦର୍ଶର ପଥେ ପଥେ ଦେଶର ମୁକ୍ତି ସଂଗ୍ରାମରେ ଯୋଗ ଦେବାକୁ ମନସ୍ଥ କରିଥିଲେ । ସବୁଠୁ ଅଧିକ ଜାତିର ପିତା ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଓଡ଼ିଶା ଆଗମନ ଭାଷଣ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା ।  ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ରମାଦେବୀଙ୍କ ଭୂମିକା ବେଶ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା । ୧୯୨୧ ମସିହାରେ କଟକ କାଠଯୋଡ଼ିରେ ଆୟୋଜିତ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ରମାଦେବୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ଶହ ଶହ ମହିଳା ଯୋଗଦେଇଥିଲେ । ୧୯୩୪ ମସିହାରେ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀଙ୍କ କଟକ-ପୁରୀ ପଦଯାତ୍ରାରେ ରମାଦେବୀ ସହଯାତ୍ରୀ ଥିଲେ । କେବଳ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ନୁହେଁ ଲୋକଙ୍କ ସେବାରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇ ମା’ ନାମରେ ସୁପରିଚିତା ହୋଇଥିଲେ ।

କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀ ସାବତ

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିବା କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀ ସାବତ ନାରୀ ଶକ୍ତିର ଅନନ୍ୟ ଉଦାହରଣ । ସେ ଏକାଧାରରେ ଚିକିତ୍ସାବିତ୍, କବି, ଔପନ୍ୟାସିକା ଓ ପ୍ରଶାସିକା ଥିଲେ ।  ସେ ୧୯୦୧ ମସିହା ଫେବୃଆରୀ ୮ ତାରିଖରେ ବସ୍ତର ଜିଲ୍ଲାର ଜଗଦଲପୁର ଗାଁରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ରେଖା ତଳେ ଜୀବନ କଟିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପିଲାଟିବେଳୁ ମେଧାବୀ ଥିଲେ । ତେଣୁ ଶିକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ ଭିତରେ ସେ ୧୬ ଥର ସ୍ବର୍ଣ୍ଣ ପଦକ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି । ଏହାପରେ ଅଗଣିତ ଲୋକଙ୍କ ସେବା କରି ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ଡାକ୍ତର ଭାବେ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ଏଥିସହ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ପ୍ରତି ପ୍ରଗାଢ ପ୍ରେମ ଓ ଲେଖନୀ ପାଇଁ ସେ “ଓଡ଼ିଶାର ବୁଲବୁଲ”ର ଆଖ୍ୟା ପାଇଥିଲେ । କବିତା ଓ ଉପାନ୍ୟାସରେ ତାଙ୍କ ଲେଖନୀ ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ସମାଜର କୁସଂସ୍କାରକୁ ପ୍ରତିବାଦ କରିଥିଲେ ।  ସେହିପରି ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ କଠୋରତା ଓ ଘୃଣ୍ୟ ପ୍ରଥା ବିରୋଧରେ ସ୍ବର ଉତ୍ତୋଳନ କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ୩୮ ବର୍ଷର ସ୍ବଳ୍ପ ଜୀବନୀ ମଧ୍ୟରେ ସେ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରତି ତାଙ୍କର ଅବଦାନ ଚିର ସ୍ମରଣୀୟ ହୋଇରହିଛି ।

ସରଳା ଦେବୀ

ସେତେବେଳର ରକ୍ଷଣଶୀଳ ସମାଜରୁ ବାହାରି କୁସଂସ୍କାର ଓ ଅନ୍ଧବିଶ୍ବାସ ବିରୋଧରେ ଲଢିବା ସହ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଯୋଗଦେଇ ସମଗ୍ର ନାରୀ ଶକ୍ତିର ପ୍ରତୀକ ହୋଇଥିଲେ ସରଳା ଦେବୀ  । ୧୯୦୪ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ମାସରେ ଜଗତସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲା ନରିଲୋ ଗ୍ରାମରେ ଏକ ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମିତା ସରଳା ଦେବୀ କିନ୍ତୁ ମାନୁଥିଲେ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ସମାଜର ପରମ୍ପରା ଓ ନୀତି ନିୟମକୁ । ତେଣୁ ନାରୀ ସମାଜର କଲ୍ୟାଣ ଓ ନାରୀ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରଚାରପ୍ରସାରର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ରଖି ଗଢିଥିଲେ ଉତ୍କଳ ମହିଳା ସମ୍ମିଳନୀ । ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ତାଙ୍କ ଅବଦାନ କିଛି କମ୍ ନଥିଲା । ସ୍ବାମୀ ଭାଗିରଥି ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ପ୍ରେରଣାରେ ସଂଗ୍ରାମରେ ଯୋଗ ଦେଇ ଓଡ଼ିଶାର ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସକୁ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଦୃତ କରାଇବାରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ତାଙ୍କ ଲେଖା ମାଧ୍ୟମରେ ଜନସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ । ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ମହିଳା ଭାବେ ସେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗଦେଇଥିଲେ । ୧୯୨୧ ମସିହାରେ ସରଳା ଦେବୀଙ୍କ ଉଦ୍ୟମରେ ଉତ୍କଳ ମହିଳା ସମାବେଶ ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ ବହୁ ମହିଳା ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ।

ମାଳତୀ ଚୌଧୁରୀ

ରାଜ୍ୟର ବହୁ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିପ୍ଲବୀ ବହ୍ନି କନ୍ୟା ମାଳତୀ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ଯୋଗଦାନ ବେଶ୍ ମହନୀୟ । ୧୯୦୪ ମସିହା ଜୁଲାଇ ୨୬ ତାରିଖରେ ପୂର୍ବ ବେଙ୍ଗଲରେ ଏକ ରାଜନୀତି ପରିବାରରେ ମାଳତୀ ଚୌଧୁରୀ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ରାଜନୀତିରେ ମନୋନିବେଶ ନକରି ସମାଜ ସେବାରେ ବ୍ରତୀ ହୋଇଥିଲେ ।  ବିବାହ ପରେ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଆସି ନିଜର କର୍ମଭୂମୀ ରୂପେ ବାଛି ନେଇଥିଲେ । ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରଚାରରେ ନିଜକୁ ମଗ୍ନ କରିଦେଇଥିଲେ । ନାରୀନେତ୍ରୀ ମାଳତୀ ଦେବୀ ତାଙ୍କ ସ୍ବାମୀ ନବକୃଷ୍ଣ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ସହ ମିଶି ଜଗତସିଂହପୁରର ନିଜସ୍ବ କୃଷି ଫାର୍ମରେ ହାତବୁଣା ଲୁଗା ବିକ୍ରି କରିଥିଲେ । ଏପରିକି ଇଞ୍ଚୁଡ଼ିଠାରେ ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗଦେଇ ଜେଲ ଯାଇଥିଲେ । ସରଳା ଦେବୀ ଓ ରମାଦେବୀଙ୍କ ସହ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଯୋଗଦେଇ ଅନେକ ଥର ସେ କାରାବରଣ କରିଛନ୍ତି ।

ନନ୍ଦିନୀ ଶତପଥୀ

ଛାତ୍ର ଜୀବନରୁ ଭାରତର ସ୍ବାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗଦେଇ ସମଗ୍ର ନାରୀ ଜାତିର ପ୍ରେରଣା ସାଜିଥିଲେ ଓଡ଼ିଶାର ଲୌହମାନବୀ ନନ୍ଦିନୀ ଶତପଥୀ । ୧୯୪୨ ମସିହାରେ ଯେତେବେଳେ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ଭାରତ ଛାଡ଼ ଆନ୍ଦୋଳନ ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଥିଲା, ଠିକ୍ ସେତିକି ବେଳେ ମାତ୍ର ସପ୍ତମଶ୍ରେଣୀରେ ପଢୁଥିବା କୁନି ଛାତ୍ରୀ ନନ୍ଦିନୀ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଯୋଗଦେଇ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଚକିତ କରିଥିଲେ । ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଆଦର୍ଶରେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ ଇଂରେଜ ଶାସନ ବିରୋଧରେ ସ୍ବର ଉତ୍ତୋଳନ କରିଥିଲେ । ଏଥିପାଇଁ ସେ ଲଢେଇ କରି ବାରମ୍ବାର ଜେଲ ମଧ୍ୟ ଯାଇଛନ୍ତି ଏବଂ ଲାଠିମାଡ଼ ଖାଇ ବି ପଛଘୁଞ୍ଚା ଦେଇନାହାନ୍ତି । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଭୂ-ସଂସ୍କାର ଆଇନ, ଯୌତୁକ ବିରୋଧରେ ଅଭିଯାନ, ଆଦିବାସୀ ହରିଜନଙ୍କ ସହ ମହିଳାଙ୍କ ହିତ ପାଇଁ ବହୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଛନ୍ତି । ଏହାସହ ଜଣେ ସୁସାହିତ୍ୟିକ ଭାବେ ସମାଜସଂସ୍କାର ପ୍ରତି ତାଙ୍କର ଅବଦାନ ଚିରସ୍ମରଣୀୟ । ସେହିପରି ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇ କେବଳ ରାଜ୍ୟ ନୁହେଁ ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ନନ୍ଦିନୀ ଶତପଥୀ ଥିଲେ ଜଣେ ସୁଶାସିକା ।   

ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ସମକକ୍ଷ ହୋଇ ଓଡ଼ିଆ ମହିଳାମାନେ ମୁକ୍ତିଯୁଦ୍ଧରେ ଯେଉଁ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ରଖିଥିଲେ, ତାହା ଥିଲା ବିରଳ ଘଟଣା । ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ହୋଇନଥିବା ରାଜ୍ୟରେ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଓଡ଼ିଆ ନାରୀମାନଙ୍କ ପ୍ରଦର୍ଶନ ବେଶ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ସାହାସ ଥିଲା, ଯାହା ଆଜି ବି ନାରୀଜାତିକୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଚାଲିଛି ।

Gamha Purnima, also known as Balabhadra Jayanti, is celebrated in the month of Shravan in Odisha and several parts of India on the full moon day (or Purnima). What is so special about this occasion? While most people around the world know this day as Rakhi or Raksha Bandhan, it is also the birthday of Lord Balabhadra, the older sibling of Lord Jagannath.Gamha Purnima 2022 will be celebrated on 11th August.

A Festival Celebrating Cattle & Agriculture

Lord Balabhadra, also hailed as Haladhara, the one who carries the plough as his weapon, is the Lord of agriculture. Religious scriptures even narrate stories about how Lord Balabhadra was the one who invented the plough and blessed mankind with the methods of agriculture.

This festival thus involves various rituals conducted by farmers and cattle bearers. These rituals include the following:

• Cleaning the cattle-shed and neatly plastering it. It is followed by decorating the place with sketches of ploughs and other agricultural equipment.

• Bullocks are the centre of all agricultural activities. They are bathed well and then decorated with flowers and sandal-paste. Their horns are also oiled.

• Finally, a small puja takes place in honour of the bullocks and the agricultural implements. The bullocks are worshipped in the cattle-shed itself, where a new piece of cloth is placed on its back. They are also fed pulses and rice-cakes.

Gamha Diyan: The Highlight of the Day

The spiritual and ritualistic beginning of the day moves towards a celebratory evening. Agriculturists from a particular area gather around at a common place. Here, each bullock is made to jump over an altar known as Gamha Bedi. This part of the day is called Gamha Diya. Let’s take a deeper look at the ritual:

Gamha is a platform constructed from mud and bricks with a large elevation in the centre. On the opposing sides of the main projection, there are two large poles placed into the Gamha. A bamboo stick connects these poles.

Various fruits and prizes are hanged for participants from the bamboo stick. The competitors rush into the Gamha and throw themselves towards the prize dangling from the bamboo pole using the central projection of the Gamha as a launch pad. The one who touches the prize is awarded. This festival is considered to be reminiscent of a similar festival in which Lord Balabhadra took part himself and also ploughed the lands with his bullocks.

Raksha Bandhan Celebrations in the Modern Day

In the urban side of the state, people take the occasion to celebrate Raksha Bandhan, the auspicious day of tying a thread (or Rakhi) on your brother’s wrist in exchange for a promise of protection.

According to religious texts, Kunti, the Pandavas’ mother, gave Lord Krishna the responsibility for her sons’ safety on this day because the Kauravas intended to kill them. As a result, the event continues to this day and is known as Rakshya Purnima, or the full-moon day of protection.

How do you Celebrate this auspicious day?

The pious day of purnima has different meanings, beliefs and stories associated with it. Be it Rakhi or Gamha Purnima, it brings good luck, prosperity and a time of merrymaking in families. Share your stories about celebrating Raksha Bandhan / Gamha Purnima in the comments below.