ମିଲେଟ୍… ଆପଣଙ୍କୁ ବି ଏହା ଶୁଣିଲା ଶୁଣିଲା ପରି ନିଶ୍ଚିତ ଲାଗୁଥିବ । କାରଣ ଗତ କିଛି ମାସ ହେବ ଏହାକୁ ନେଇ ଜୋରସୋରରେ ଚର୍ଚ୍ଚା । ନିକଟରେ ଆପଣ ଯଦି କିଛି ମେଳା, ମହୋତ୍ସବ କିମ୍ବା ସମାବେଶକୁ ବୁଲିବାକୁ ଯାଇଥିବେ, ତାହେଲେ ସେଠାରେ ମିଲେଟକୁ ନେଇ କେତେକ ଷ୍ଟଲ ଦେଖିବାକୁ ପାଇଥିବେ । ତାହେଲେ ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା କ’ଣ ଏହି ମିଲେଟ୍ ଏବଂ ଏଥିରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ସୁସ୍ବାଦ ଜଳଖିଆ, ସ୍ନାକ୍ସ ଓ ଟିଫିନ୍ ବିଷୟରେ ।

ମିଲେଟ୍

ମିଲେଟ୍ ହେଉଛି ଲଘୁ କ୍ଷୁଦ୍ର ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ । ଏହି ଶସ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ମାଣ୍ଡିଆ, ଯଅ, ବାଜରା, ମକା. ସୁଆଁ, ଚଣା, କୋଦୋ, କାଙ୍ଗୁ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ଲଘୁ କ୍ଷୁଦ୍ର ଶସ୍ୟରେ ରହିଛି ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ପୋଷକ ତତ୍ତ୍ବ। ତେଣୁ ମିଲେଟ୍ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇଲେ ଶରୀର ସୁସ୍ଥ ଓ ନୀରୋଗ ରହିଥାଏ। ଆଗରୁ କେବଳ ଏଥିରେ ଦେଶୀ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବା ବେଳେ, ଆଜିକାଲି ଏହାକୁ ଅଧିକ ସୁଆଦିଆ କରିବା ପାଇଁ ଏଥିରୁ କେକ୍, ବିସ୍କୁଟ, ସୁପ୍‌, ହାଲୁଆ, ଇଡଲି, ପକୁଡ଼ି, ଦୋସା, ବରା, ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରୋଲ୍‌, ମୁଡକି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉଛି, ଯାହାକୁ ଆପଣ ସକାଳ ଜଳଖିଆ ଏବଂ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଟିଫିନ୍ ପରି ଖାଇପାରିବେ । କିନ୍ତୁ ଆମେ ଆଜିର ଏହି ବ୍ଲଗରେ ଆପଣଙ୍କୁ କେବଳ ମାଣ୍ଡିଆରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଖାଦ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ଜଣାଇବୁ।

ମାଣ୍ଡିଆ ମଣ୍ଡା ପିଠା

ଚାଉଳ, ସୁଜି ମିଶ୍ରିତ ମଣ୍ଡା ପିଠା ଯେପରି ଖାଇବାକୁ ବହୁତ ଭଲ ଲାଗେ, ସେହିପରି ମାଣ୍ଡିଆ ମଣ୍ଡା ପିଠା ମଧ୍ୟ ଖୁବ ସ୍ବାଦିଷ୍ଟ । ପ୍ରଥମେ କଡ଼େଇରେ ଦେଢ ଗ୍ଲାସ ପାଣିରେ ତେଜପତ୍ର, ଘିଅ, ଗୋଲମରିଚ ଓ ଗୁଜୁରାତି ଗୁଣ୍ଡ ଦେଇ ଭଲଭାବରେ ଫୁଟିଲା ପରେ ମାଣ୍ଡିଆ ଚୂନା ମିଶାଇ ଜନ୍ତୁଣି ତିଆରି କରନ୍ତୁ । ଏଥିରେ ନଡ଼ିଆ ପୁର ଦେଇ ଗୋଲ ଗୋଲ ଆକାରରେ ପିଠା ତିଆରି କରି ଇଡଲି ଛାଞ୍ଚରେ ସିଜାନ୍ତୁ । ଆପଣ ଏହାକୁ ସକାଳେ କିମ୍ବା ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ ଖାଇପାରିବେ ଏବଂ ଏହାକୁ ବିଭିନ୍ନ ପର୍ବପର୍ବାଣୀରେ ଠାକୁରଙ୍କ ପାଖରେ ଭୋଗ ଲଗାଇପାରିବେ ।

ମାଣ୍ଡିଆ ସୁପ୍

ସାଧାରଣ ସୁପ୍ ଠାରୁ ମାଣ୍ଡିଆ ସୁପର ସ୍ବାଦ ଭିନ୍ନ ।  ଏଥିପାଇଁ ଏକ କଡ଼େଇରେ ବଟରରେ ଟିକିଟିକି କଟା ହୋଇଥିବା ବିନ୍‌, ଗାଜର ଓ କ୍ୟାପସିକମକୁ ଭାଜିବା ପରେ ଦୁଇ ବଡ଼ ଚାମଚ ମାଣ୍ଡିଆ ଚୂନା, ସିଝା ଗ୍ରୀନ ମଟର, ଚିମୁଟାଏ ଚିନି, ଗୋଲମରିଚ ଗୁଣ୍ଡ, ପାଣି ଓ ଲୁଣ ପକାଇ ସିଜାନ୍ତୁ । ସୁପ୍ ହାଲକା ଉଷୁମ ଥିବା ସମୟରେ ଏକ ଶୀତୁଆ ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ ବସି ପିଅନ୍ତୁ । ଏହା ଶରୀର ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଲାଭକାରୀ ।

ମାଣ୍ଡିଆ ଲଡ଼ୁ

ସାଧାରଣତଃ ମାଣ୍ଡିଆ ଲଡ଼ୁର ସ୍ବାଦ ଭିନ୍ନ । ଏହାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାକୁ ହେଲେ ଭଜା ମାଣ୍ଡିଆ ଚୂନାରେ ଗୁଡ଼, ଘିଅ ବା ତେଲକୁ ପକାଇ ଭଲଭାବରେ ଗୋଳାଇବାକୁ ପଡ଼େ । ପରେ ନିଜ ପସନ୍ଦ ଅନୁଯାୟୀ କାଜୁ ଓ ବାଦାମ ପକାଇ ପାରିବେ । ଚୂନା ଅଠାଳିଆ ହେବା ପରେ ଲଡ଼ୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରିବେ । ଆପଣ ଏହାକୁ ଯେକୌଣସି ସମୟରେ ଖାଇପାରିବେ । ଏପରିକି କାହା ଘରକୁ ଯାଉଥିଲେ, ମିଠା ବଦଳରେ ସ୍ବାଦିଷ୍ଟ ତଥା ପୃଷ୍ଟିକର ଏହି ମାଣ୍ଡିଆ ଲଡ଼ୁକୁ ଉପହାର ସ୍ବରୂପ ଦେଇପାରିବେ ।

ମାଣ୍ଡିଆ ପକୁଡ଼ି

ଶୀତଦିନେ ଗରମ ଗରମ ପକୁଡ଼ି ଖାଇବାର ମଜା ଅଲଗା । ସାଧାରଣ ବେସନ ପକୁଡ଼ି ପରି ମାଣ୍ଡିଆରେ ତିଆରି ପକୁଡ଼ିର ମଧ୍ୟ ସମାନ ସ୍ବାଦ । ମାଣ୍ଡିଆ ପକୁଡ଼ି ତିଆରି କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରଥମେ ମାଣ୍ଡିଆ ଚୂନା ଓ ବେସନରେ ଜିରା, ଲଙ୍କାଗୁଣ୍ଡ, ଲୁଣ ଓ ବେକିଂ ପାଉଡର୍ ମିଶାଇ ଦିଅନ୍ତୁ । ତା’ପରେ ପାଣି ମିଶାଇ ପକୁଡ଼ି ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ଆଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ତେଲରେ ପକଡ଼ି ଛାଣନ୍ତୁ । ଘରକୁ ଆସିଥିବା ଅତିଥିଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଆପଣ ଏହି ଗରମ ଗରମ ତଥା ସ୍ବାଦିଷ୍ଟ ପକୁଡ଼ିକୁ ପରଷି ପାରିବେ ।  

ମାଣ୍ଡିଆ ଦୋସା

ଆଜିକାଲି ଦୋସାକୁ ଖାଇବାକୁ ସମସ୍ତେ ପସନ୍ଦ କରିଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ନିତିଦିନିଆ ଦୋସା ପରିବର୍ତ୍ତେ ମାଣ୍ଡିଆରେ ଦୋସା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତୁ । ଏହା ଅତି ସ୍ବାଦିଷ୍ଟ ହେବା ସହ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକର ହୋଇଥାଏ । ବିରି ଓ ମାଣ୍ଡିଆକୁ ପ୍ରଥମେ ଚାରି ଘଣ୍ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବତୁରାଇ ରଖନ୍ତୁ । ଏହାପରେ ଅଲଗା ଅଲଗା ବାଟି ମିଶାଇ ଦିଅନ୍ତୁ । ସେଥିରେ ଲୁଣ ପକାଇ ସାରା ରାତି ରଖିଦିଅନ୍ତୁ । ପରଦିନ ସକାଳେ ସେଥିରେ ଅଳ୍ପ ପାଣି ମିଶାଇ ଉପଯୁକ୍ତ ଆଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ତେଲ ଦେଇ ପତଳା ପତଳା ଦୋସା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତୁ । ଏହାସହ ଆପଣଙ୍କ ପସନ୍ଦ ମୁତାବକ ମସଲା ଆଳୁରେ ଖାଇପାରିବେ ଏବଂ ଅନ୍ୟକୁ ଦେଇପାରିବେ ।  

ମାଣ୍ଡିଆ ହାଲୱା

ଶୀତଦିନେ ସକାଳ ହେଉ କି ସନ୍ଧ୍ୟା ଗରମ ଗରମ ହାଲୱା ଖାଇବାକୁ ଭଲ ଲାଗେ । ଆପଣ ସର୍ବଦା ସୁଜି ହାଲୱା ହିଁ ଖାଇଥିବେ । ହେଲେ ଏଥର ଘରେ ବନାନ୍ତୁ ମାଣ୍ଡିଆ ହାଲୱା । ଏଥିପାଇଁ ଏକ କଡ଼େଇରେ ଏକ କପ୍ ପାଣି ସହ କ୍ଷୀର, ତେଜପତ୍ର, ଗୁଜୁରାତି ଗୁଣ୍ଡ, ଗୁଡ଼ ଓ ମାଣ୍ଡିଆ ଚୂନ ପକାଇ କିଛି ସିଝାଇଦେବେ । ଆପଣ ଚାହିଁଲେ ଏଥିରେ ଏକ ଚାମଚ ଘିଅ କିମ୍ବା ଭଜା କାଜୁକୁ ପକାଇପାରିବେ । ଆପଣ କମ୍ ଉଷୁମ ଥିବା ବେଳେ ଏହାକୁ ଖାଇପାରିବେ । ଏହା ପିଲାଙ୍କ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ହିତକର ।

ମିଲେଟ୍ ଦ୍ବାରା କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସୁସ୍ବାଦୁ ଖାଦ୍ୟ ହୋଇପାରୁଛି । ଧୀରେଧୀରେ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବାରୁ ସମସ୍ତେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରୋଗର ଶିକାର ହେଉଛନ୍ତି । ତେଣୁ ମିଲେଟ୍ ପରି ପୁଷ୍ଟିକର ତଥା ସୁସ୍ଥ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବା ପାଇଁ ଡାକ୍ତରମାନେ ଆଜିକାଲି ପରାମର୍ଶ ଦେଉଛନ୍ତି । ଏଥିପାଇଁ ମିଲେଟରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଖାଦ୍ୟକୁ କେବଳ ଆମ ରାଜ୍ୟ ନୁହେଁ ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ତଥା ବିଦେଶରେ ମଧ୍ୟ ପସନ୍ଦ କରୁଛନ୍ତି । ଆପଣ ବି ଆପଣଙ୍କ ଦୈନନ୍ଦିନ ଭୋଜନରେ ମିଲେଟର ଯେକୌଣସି ଖାଦ୍ୟକୁ ସାମିଲ କରିପାରିବେ । ଏହିପରି ତଥ୍ୟ ଭିତ୍ତିକ କିମ୍ବା ଓଡ଼ିଶା ସହ ଜଡ଼ିତ ପରମ୍ପରା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ସମ୍ପର୍କରେ ଜାଣିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ, ଆମ ‘ନିୟୁ ଦିଲ୍ଲୀ ଓଡ଼ିଆ ସମାଜ’ ୱେବସାଇଟକୁ ଭିଜିଟ୍ କରନ୍ତୁ ଏବଂ ନୂଆ ନୂଆ ବ୍ଲଗ୍ ପଢ଼ନ୍ତୁ ।  

Over the centuries Odisha has been home to a treasure of vibrant cultures, heritage, history, folk art, dance & music. Its culture is a classic representation of its incredible history and remarkable cultural diversity. Every festival and ritual of Odisha carries a beautiful history and Odias still observe all the traditions with great pomp and fervour.

When you open your Facebook on a Thursday during the Odia month of “Margasira” (Nov-Dec), your feed will be flooded by beautiful pictures of Jhoti/Chita and Odia women draped in pretty white-red or yellow-red sarees. This is in lieu of the ritual of Goddess Laxmi, Manabasa Gurubara Osa.

The Ritual and Puja Process

Married Odia women observe this annual ritual every Thursday in the Hindu month of Margasira. It is believed that during this month Maa Laxmi visits households that are clean and tidy. She takes away all the suffering and guides one on the path of fame and prosperity. The women wake up early and clean the house to welcome Goddess Laxmi into their homes. The cleaning symbolizes cleansing of minds and hearts specially in relation to discrimination and inequality.

The entrances and thresholds of every Odia home are beautifully decorated with murals or Jhoti made with a white rice paste. The jhoti is embellished by lotuses and little pairs of feet signifying the feet of Laxmi.  Odia women drape a red saree around a brass urn filled with freshly harvested paddy and worship Maa Laxmi. They start the worship by reading the Laxmi Purana. This tradition is practised with complete devotion and a variety of Satwik delicacies are made to offer to the goddess.

The diligent and dedicated Odia woman is still carrying on this ancient tradition till date. Be it a homemaker or an office-goer, she manages and organises her tasks perfectly to complete the puja before getting on with other tasks.

Story Behind the Ritual

Manabasa Gurubara is based on the ancient scripture of Laxmi Purana which was written by the great poet Balaram Das in the 15th century. The Purana says the untouchables were not allowed to worship in the temple in ancient times. One fine Thursday Maa Laxmi was strolling around her kingdom when she stumbled upon a neat and tidy home. Curiosity got the better of her and she decided to venture in. However it was the home of an untouchable named Shriya Chandaluni. Lord Balabhadra was displeased by Laxmi’s actions. He accused Maa Laxmi of tarnishing her dignity and asked Lord Jagannath not to let her in. Jagannath tried to convince his elder brother but Lord Balabhadra was adamant. Hearing the words used by him for her, Maa Laxmi felt extremely insulted and she decided to leave Srimandira. Before leaving the temple, Maa Laxmi accused the two brothers of being devoid of “Shree” or wealth and prosperity.

On the next day, the two brothers were dumbfounded when they woke up to a desolate Srimandira. The “Lords of the Universe” ventured onto the streets to beg and feed themselves. But whatever they touched vanished into thin air, and eventually they were labelled “Laxmi Drohi” by the townsfolk.

The two brothers, suffering from days of hunger and thirst finally arrived at Maa Laxmi’s new palace. Realizing their mistake Lord Jagannath tried to convince Shree Laxmi to return to her home, the Srimandira. She placed one condition for her return and Lord Jagannath happily agreed. Maa Laxmi had requested her husband to remove discrimination on the basis of caste among his devotees. And ever since casteism and discrimination have been looked down upon by the Jagannath culture.

This story is told for generations by mothers to daughters and daughters-in-law to teach them about inclusivity and self-empowerment while condemning casteism and discrimination. The Laxmi Purana is a tale of social equality and harmony and it has been read in Odia households for centuries now. The tale has also been represented in movies and TV series. The tale of Maa Laxmi and her struggle against a patriarchal society empowers her devotees and resists male hegemony.

To get a clear view of this ritual you can switch on the local Odia channel during Margasira month to watch the serial based on this subject or you can watch the famous multi-lingual movie Shri Jagannath.