ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରା ବ୍ୟାପକ, ବଳିଷ୍ଠ ଓ ରୁଦ୍ଧିମନ୍ତ। ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଜନ୍ମ-ଜୀବନ ସହିତ ଯାନି-ଯାତ୍ରା, ବ୍ରତ, ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ଓତଃପ୍ରୋତ ଭାବେ ଜଡ଼ିତ । ବାରମାସର ତେର ପର୍ବକୁ ପରିବାରର ପ୍ରତିଟି ସଦସ୍ୟ ମିଳିମିଶି ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି। ଏହାଦ୍ବାରା ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ବଢ଼ିଥାଏ ଆତ୍ମୀୟତା, ବିଶ୍ବାସ ଏବଂ ଭଲ ପାଇବା ।  ହେଲେ ଏହି ପର୍ବପର୍ବାଣୀରେ ବେଶ୍ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଥାଏ ନାରୀଙ୍କ ଭୂମିକା । ଘରର ଶାନ୍ତି ସହ ସମସ୍ତଙ୍କ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ଉନ୍ନତି କାମନା ପାଇଁ ପ୍ରତିଟି ଓଷାବ୍ରତକୁ ଅତି ନିଷ୍ଠାର ସହ ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି । ତେବେ ନାରୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅନେକ ପର୍ବ ମଧ୍ୟରେ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ମାସର ଅମାବାସ୍ୟା ତିଥିରେ ପଡ଼ୁଥିବା ସାବିତ୍ରୀ ବ୍ରତର ଅନେକ ମହତ୍ତ୍ବ ରହିଛି । ଆସନ୍ତୁ ଆଜିର ଏହି ବ୍ଲଗରେ ଜାଣିବା ସାବିତ୍ରୀ ଅମାବାସ୍ୟାର ରୀତିନୀତି, ପୌରାଣିକ କଥା ଏବଂ ଗୁରୁତ୍ବ।

ସାବିତ୍ରୀ କଥା

ଆମ ଓଡ଼ିଆ ପର୍ବପର୍ବାଣୀରେ ସାବିତ୍ର ବ୍ରତ ଏକ ମହାନ ପରମ୍ପରା ଭାବେ ଆମ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ଏକ ଅଂଶ ପାଲଟିଛି । ମହାଭାରତର ବନପର୍ବରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ସାବିତ୍ରୀଙ୍କ ସତିତ୍ବ ଓ ନିଷ୍ଠାର କାହାଣୀ । ସାବିତ୍ରୀ ଥିଲେ ମଦ୍ର ଦେଶର ରାଜା ଅଶ୍ବପତିଙ୍କ ପୁତ୍ରୀ । ସାବିତ୍ରୀ ବିବାହଯୋଗ୍ୟ ହେଲା ପରେ ରାଜା ଅଶ୍ବପତି ନିଜ କନ୍ୟାକୁ ଯୋଗ୍ୟ ବର ସନ୍ଧାନ ନିମନ୍ତେ ବିଶ୍ବ ଭ୍ରମଣ ପାଇଁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ । ଏହି ପରିଭ୍ରମଣ ଅବସରରେ ସାବିତ୍ରୀ ସତ୍ୟବାନଙ୍କୁ ଭେଟି ବିବାହ କରିଥିଲେ । ତେବେ ସତ୍ୟବାନଙ୍କ ଆୟୁ ଅଳ୍ପ ଜାଣି ସୁଦ୍ଧା ସାବିତ୍ରୀ ନିଜ ପତ୍ନୀ ଧର୍ମ, ସେବା ଓ କର୍ମରେ କେବେ ହେଳା ନକରି ସର୍ବଦା ସ୍ବାମୀ, ଶାଶୂଶଶ୍ବରକୁ ଖୁସିରେ ରଖିବାର ପ୍ରୟାସ କରିଚାଲିଥିଲେ । ତେଣୁ ଯେତେବେଳେ ମୃତ୍ୟୁର ଦେବତା ସ୍ବୟଂ ଯମରାଜ ସତ୍ୟବାନଙ୍କୁ ନେବା ପାଇଁ ଆସିଥିଲେ ସାବିତ୍ରୀ ସ୍ତୁତି କରି ଯମରାଜଙ୍କ ପଛେ ପଛେ ଚାଲିଥିଲେ। ଏଥିରେ ଯମରାଜ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ସାବିତ୍ରୀଙ୍କୁ ଗୋଟେ ପରେ ଗୋଟେ ବର ପ୍ରଦାନ କଲେ । ସାବିତ୍ରୀ ଶେଷ ବରରେ ନିଜ ବୁଦ୍ଧିମତାର ପରିଚୟ ଦେଇ ଯମରାଜଙ୍କଠାରୁ ସ୍ବାମୀ ସତ୍ୟବାନଙ୍କ ଜୀବନଦାନ ମାଗିଥିଲେ । ସେହିଦିନଠାରୁ ସାବିତ୍ରୀଙ୍କ ପବିତ୍ର ଗାଥା ସମସ୍ତ ସଂସାର ପାଇଁ ପତିବ୍ରତା ନାରୀତ୍ୱର ଏକ ଉଦାହରଣ ପାଲଟିଗଲା । ଏହି ସ୍ମୃତିରେ ଓଡ଼ିଆଣୀ ସଧବା ମହିଳାମାନେ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ମାସ ଅମାବାସ୍ୟା ତିଥିରେ ସାବିତ୍ରୀ ବ୍ରତ ପାଳନ କରି ନିଜ ସ୍ବାମୀଙ୍କ ଦୀର୍ଘ ଜୀବନ ମନାସି ଥାଆନ୍ତି । ଏହି ବ୍ରତ ଦମ୍ପତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରେମ ଓ ସମର୍ପଣ ଭାବକୁ ଦୃଢ଼ୀଭୂତ କରିଥାଏ । କେବଳ ମହାଭାରତରେ ନୁହେଁ ଋଷିକବି ଶ୍ରୀଅରବିନ୍ଦ ‘ସାବିତ୍ରୀ’ ମହାକାବ୍ୟରେ ସାବିତ୍ରୀ ଅମାବାସ୍ୟାର ଗୁଢ ରହସ୍ୟକୁ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି।

ପୂଜା ବିଧି

ବିଶେଷ କରି ଓଡ଼ିଆ ଘରର ସଧବା ନାରୀ ତା’ର ଶଙ୍ଖା ଏବଂ ସିନ୍ଦୁରକୁ ବଜ୍ର ରଖିବା ପାଇଁ କରିଥାଏ ଏହି ପବିତ୍ର ସାବିତ୍ରୀ ବ୍ରତର ଉପାସନା । ଏହି ଦିନ ସଧବା ନାରୀମାନେ ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ସ୍ନାନ କରି ନୂଆ ବସ୍ତ୍ର ପରିଧାନ କରିବା ସହ ନୂଆ ଶଙ୍ଖା, ଚୁଡ଼ି ଏବଂ ଅଳଙ୍କାର ସହ ପାଦରେ ଅଳତା ଲଗାଇ ନିଜକୁ ସଜେଇଥାନ୍ତି । ଏହାପରେ ଅନେକ ଫଳମୂଳ ସହ ନୂଆ ଶାଢ଼ି, ଶଙ୍ଖା, ସିନ୍ଦୁର, ନାଲି ବ୍ରତ, ସିନ୍ଦୁର, ଦୀପଧୂପ, ବରକୋଳି ପତ୍ର ଓ ଆଇନା ଆଦିକୁ ଥାଳିରେ ସଜାଇ ପୂଜା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିଥାନ୍ତି । ଆମ ଓଡ଼ିଶାରେ ସାବିତ୍ରୀ ଓଷାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଢଙ୍ଗରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ତ୍ରୀଲୋକମାନେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ତୁଳସୀ ଚଉରା ମୂଳେ ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି । ଆଉ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ମହିଳାମାନେ ଦେବୀ ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଇ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କଠାରୁ ପୂଜା କରାଇଥାନ୍ତି। ଶିଳପୁଆରେ ମଧ୍ୟ କେହି କେହି ସାବିତ୍ରୀ ବ୍ରତ ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି। ଏକ ଶିଳପୁଆକୁ ପଞ୍ଚାମୃତ ଜଳରେ ସ୍ନାନ କରାଇ, ନୂତନ ବସ୍ତ୍ର ଅଳଙ୍କାରରେ ସଜାଇ ଦେବୀ ସାବିତ୍ରୀ ରୂପେ ସ୍ଥାପନ କରି ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରିଥାନ୍ତି ।  ପୂଜା ହୋଇଥିବା ଶାଢ଼ି, ସିନ୍ଦୁର, ଶଙ୍ଖା ଓ ବ୍ରତକୁ ପିନ୍ଧି ସ୍ବାମୀଙ୍କୁ ଫୁଲ, ଚନ୍ଦନ ଓ ଆଳତି କରି ପୂଜା କରନ୍ତି ଏବଂ ଶେଷରେ ସ୍ବାମୀଙ୍କ ଚରଣ ଛୁଇଁ ପ୍ରଣାମ କରି ସାତ ଜୀବନର ସାଥୀ ସହ ସ୍ବାମୀଙ୍କ ଦୀର୍ଘାୟୁ ଜୀବନର କାମନା ଓ ପରିବାରର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଥାନ୍ତି।

   ସାବିତ୍ରୀ ବ୍ରତରେ ଦେବୀ ସାବିତ୍ରୀ, ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ, ଯମଦେବତା ଓ ସତ୍ୟବାନଙ୍କୁ ପୂଜା କରିବାର ପରମ୍ପରା ରହିଛି । ଏହି ପର୍ବରେ ବିଶେଷ କରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଫଳମୂଳ ଯେପରି ପାଚିଲା ଆମ୍ବ, ପାଚିଲା ପଣସ, ସପୁରି, ତାଳସଜ, ନଡ଼ିଆ, କଦଳୀ, ଲିଚୁ, ଜାମୁକୋଳି ଭୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ତେବେ ପୂଜା ଶେଷ ହେବାପରେ ଭୋଗକୁ ଖାଇ ନିର୍ଜଳା ଉପବାସ ଭାଙ୍ଗିଥାନ୍ତି । ଦିନସାରା କେବଳ ଫଳାହାର ସହ ପଣା ପିଇ ରହିଥାନ୍ତି । ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସାତ୍ତ୍ବିକ ଭାବେ ଦିନଟିକୁ କଟାଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ରାତ୍ରିରେ ନଖାଇବାର ପରମ୍ପରା ରହିଛି ।  ତେବେ ଏହି ବ୍ରତର ମହତ୍ତ୍ବ ହେଉଛି ଯେଉଁ ନାରୀ ଏହି ବ୍ରତ କରେ, ସେ ଆଜୀବନ ସଧବା ଏବଂ ପୁତ୍ରବତୀ ହୋଇ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ବୈକୁଣ୍ଠ ପ୍ରାପ୍ତି କରେ।

ସାବିତ୍ରୀ ମନ୍ଦିର

ଭୁବନେଶ୍ବରର ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର ବେଢ଼ାର ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମ କୋଣରେ ଦେବୀ ସାବିତ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ମନ୍ଦିରର ନିର୍ମାଣ ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀରେ କରାଯାଇଛି ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ଦେବୀ ସାବିତ୍ରୀ ଦ୍ବିଭୂଜା ରୂପେ ଏଠି ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି । ଦକ୍ଷିଣ ହସ୍ତ ବରଦା ମୁଦ୍ରା ଏବଂ ବାମ ହସ୍ତରେ ଏକ ପଦ୍ମ ଫୁଲ ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି । ତେବେ ଲିଙ୍ଗରାଜ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଦର୍ଶନ ପରିକ୍ରମାରେ ଅଷ୍ଟମୂର୍ତ୍ତି ଦର୍ଶନ ବହୁତ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏହି ପରିକ୍ରମାରେ ଦେବୀ ସାବିତ୍ରୀଙ୍କ ସ୍ଥାନ ସପ୍ତମ । ତେଣୁ ମହାପ୍ରଭୁ ଲିଙ୍ଗରାଜଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିଆସୁଥିବା ପ୍ରତିଟି ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁ ଦେବୀ ସାବିତ୍ରୀଙ୍କ ଆଗରେ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଇଁଥାନ୍ତି, ଯାହାଦ୍ବାରା ପରିବାରର ମଙ୍ଗଳ ଏବଂ ମନୋକାମନା ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ ବୋଲି ବିଶ୍ବାସ ରହିଛି । ତେବେ ଦେବୀ ସାବିତ୍ରୀଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ପର୍ବ ମଧ୍ୟରେ ସାବିତ୍ରୀ ଅମାବାସ୍ୟା ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ଦିନ ମା’ଙ୍କ ନିକଟରେ ସଧବା ନାରୀଙ୍କ ଭିଡ଼ ଜମିବା ସହ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଏ ।

ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ମାସର ଏହି ପବିତ୍ର ପର୍ବ ଦିନ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରପଲ୍ଲୀ ଉତ୍ସବ ମୂଖରିତ ହୋଇ ଉଠେ । ବେଶ୍ କିଛି ଦିନ ଆଗରୁ ପୂଜା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଯାଇଥାଏ । ଓଡ଼ିଆ ଘରେ ସାବିତ୍ରୀ ପାଇଁ ବିବାହିତ ନାରୀମାନଙ୍କ ବାପଘରୁ ଭାର ଆସିବାର ପରମ୍ପରା ରହିଛି । ତେଣୁ ସାବିତ୍ରୀ ବ୍ରତ ପୂର୍ବରୁ ଏହି ଭାରରେ ଆସିଥାଏ ନୂତନ ଶାଢ଼ୀଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଶଙ୍ଖା, ସିନ୍ଦୁର ଓ ଫଳମୂଳ । ଆଉ ଏହାକୁ ହିଁ ନେଇ ସଧବା ନାରୀଟିଏ ପୂଜା କରିଥାଏ । ଏହି ସାବିତ୍ରୀ ଓଷା ହେଉଛି ପ୍ରତିଟି ନାରୀରର ଏକ ବିଶ୍ବାସ, ଉପାସନା ଓ ଉପବାସ, ଭକ୍ତି ଓ ପ୍ରେମର ପର୍ବ। ବିଶେଷ କରି ସାବିତ୍ରୀ ଅମାବାସ୍ୟା ଦୃଢ଼ ଇଚ୍ଛା ଶକ୍ତି ଏବଂ ସାଧନା ବଳରେ ସବୁ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସିଦ୍ଧି ମିଳି ପାରେ ବୋଲି ନାରୀମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଥାଏ ।

ଧୀରେ ଧୀରେ ବଦଳି ଚାଲିଛି ଯୁଗ ଏବଂ ବଦଳିଛି ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନଶୈଳୀ ଓ ମାନସିକତା । ଆଉ ବିଭିନ୍ନ ପର୍ବପର୍ବାଣୀକୁ ପାଳିବାର ଢଙ୍ଗକୁ ନିଜ ହିସାବରେ ବଦଳାଇ ଚାଲିଛନ୍ତି ଆଧୁନିକତାରେ ଲିପ୍ତ ମଣିଷ । କିନ୍ତୁ ଉକ୍ତ ପର୍ବପର୍ବାଣୀରେ ନିହିତ ରହସ୍ୟ ଓ ତତ୍ତ୍ବ ଆଜି ବି ସମାନ । ତେଣୁ ଆମେ ଓଡ଼ିଆ ଯେଉଁଠି ବି ରହିବା ନିଜ ମାଟି ଓ ନିଜ ଉତ୍କଳୀୟ ସଂସ୍କୃତିକୁ ଯେମିତି ନଭୁଲିଯିବା ତାହା ହେଉଛି ଆମ ଆଲେଖ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଆଗକୁ ବି ଆମେ ଏପରି ଓଡ଼ିଶାର ପର୍ବପର୍ବାଣୀକୁ ନେଇ ଆସିବୁ ଅନେକ ବ୍ଲଗ । ତେବେ ଆମର ଏହି ବ୍ଲଗଟି କେମିତି ଲାଗିଲା, ଆମକୁ କମେଣ୍ଟ ମାଧ୍ୟମରେ ଜଣାନ୍ତୁ । ଆପଣଙ୍କ ମତାମତ ଆମକୁ ଆଗକୁ ନେବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରବି ।

Ahe Nila Shaila.

We all begin our days chanting these lines. We are fascinated with Lord Jagannath and every single day we invoke his blessings. His culture is not only popular in Odisha but is widespread globally.

Thousands of devotees come to Jagannath temple every day to catch a glimpse of the Lord and receive his blessings. As we walk into the temple, we breathe in joy. Sometimes we also smell the sweet fragrance of the pious Mahaprasad in the air. If you have noticed that the offerings in other well-known temples of India are called Prasad, in Puri it is called Mahaprasad.

The kitchen in Jagannath Temple  Puri is said to be one of the largest kitchens in India. Priests cook different varieties of Mahaprasad ranging from curries, rice, and even delectable sweet dishes.

Today we bring you some interesting facts about Jagannath Mahaprasad.

Mahaprashad Distribution

Temple’s priests are in charge of serving the Mahaprasad on time. They serve the Mahaprasad  to the deities six times a day.

Types of Mahaprasad

Mahaprashad contains the devotion, love and soul of the devotees and the Lord receives his meals at their designated hours following certain rituals.

The first category is the Sankudi Mahaprasad which consists of plain mixed rice, ghee rice, some assorted vegetables, saga bhaja, green vegetables and khatta.

The Sukhila Mahaprasad consists of delectable sweet dishes that every Odia relishes with pure joy. This category comprises Laddus, traditional cakes made up of wheat; gajas etc. Before it reaches the devotees, Maa Bimala, a form of Shakti, gets the offerings.

Then we have Nirmalya, an offering given to a person on his deathbed. There is a common belief that by pouring a drop of nirmalya and basil, their soul will find eternal peace and be free of all sins.

Gopala Vallabha Bhog:

 This is the very first meal of the day. Lord Jagannath, Lord Balaram and Goddess Subhadra receive seven different uncooked foods in the form of puffed rice, butter, milk, and coconut sweets. It is served at 8:30 a.m. in the morning.

Sakala Dhupa:

It is the second course of the meal offered to the deities at 10 a.m. in the morning. It consists of 17 different cooked items such as rice and enduri pitha.

Pithas are always on the list of our favorite dishes. With Lord’s blessings in them, the taste becomes magical!

Bhoga Mandapa:

The serving time of this bhoga is around 11 a.m. The choice of food items in this one varies depending upon the individual demands and payment requirements. The meal is served a few feet away from the Lord’s throne. The 56 bhogs are varied items like Dahi Pakhal, Khichedi, Ladu, Gaja, Khaja, Khuruma, Mathapuli, Kakara, etc. 

Lord Jagannath gets to eat a delectable Odia meal and relishes the variety joyously.

Madhyanha Dhupa:

This Mahaprasad meal consists of about 36 items comprising delectable sweets and traditional cakes and served around 12:30 p.m. to 1 p.m. in the noon.

Sandhya Dhupa:

This is an offering made to deities during the evenings after arti, around 7 p.m. It consists of water rice, variety of curries, and some freshly prepared popular Odia desserts like Arisa Pitha, Mudua and Rasa Vali.

Bada Simhara:

The last meal of the day given to the Lord is at 11:15 p.m.The priests drape the idols with pata cloth and puts garlands on them. The items served to them in this meal include Sarapuli pitha, kanji, Suar pitha etc.

The Mahaprasad is given to the devotees on banana leaves. It is said that eating them on banana leaves is highly sacred, and we get the exact taste of the dishes, which is usually lost when eating them on the plates.

Inside the Kitchen

While Jagannath temple experiences a huge rush of devotees daily, the temple kitchen is one of those places that are not open to the public. Every day the sewayats enter the kitchen after their bath wearing clean white clothes. Maintaining strict discipline in cooking the Mahaprasad is of utmost priority for the temple authorities. The chefs are required to refrain from chewing betel or taking any intoxicating substance while cooking.

Important Instructions to Follow

Mahaprasad carries the Lord’s blessings in them. So we know that there are emotions and several peoples’ unbreakable faith attached to it. The devotees believe that eating the Mahaprasad will fill not only empty stomachs but will also provide nourishment to their souls.

There are rules and regulations one needs to follow while distributing and consuming Mahaprasad:

1.   Mahaprasad cannot be eaten on plastic or thermocol plates but only on banana leaves.

2.   Mahaprasad does not differentiate on the basis of caste, creed or gender. Every person irrespectively is allowed to consume Mahaprasad.

3.   Eating with spoons is discouraged.

4.   Mahaprasad should always be consumed sitting on the floor.

So when are you planning to visit the Puri Jagannath temple and fulfill your soul by consuming the Lord’s Mahaprasad ?

ଓଡ଼ିଶାର ବୃହତ୍ତମ ଜିଲ୍ଲା ତଥା ଭଞ୍ଜ କଳାର ମାଟି ମୟୂରଭଞ୍ଜ । ଏକଦା ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଗଡ଼ଜାତ ରାଜ୍ୟ ଭାବେ ଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜନ କରିଥିବା ଏହି ଜିଲ୍ଲା ଆଜି ସାରା ଦୁନିଆରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ  ସ୍ଥାନ ରୂପେ ପରିଚୟ ହାସଲ କରିଛି । ଗତ ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ବିଶ୍ବର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଟାଇମ୍ ମାଗାଜିନ୍ ପ୍ରକାଶିତ କରିଥିବା ୨୦୨୩ର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ମଧ୍ୟରୁ ଭାରତର ଲଦାଖ ଓ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଛି, ଯେଉଁଥିପାଇଁ ସମଗ୍ର ଦେଶ ସହ ଓଡ଼ିଶାବାସୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଗର୍ବର ବିଷୟ ପାଲଟିଛି । ଆଜିର ଏହି ବ୍ଲଗରେ ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା କାହିଁକି ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମୟୂରଭଞ୍ଜ?

ମୟୂରଭଞ୍ଜର ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ, କଳାସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରା ସର୍ବଦା ଜାତୀୟ ଓ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟସ୍ତରରେ ପ୍ରଶଂସା ସାଉଁଟିଛି । ହେଲେ ନିକଟ ଅତୀତରେ ଟାଇମ୍ ପ୍ରତିକା ପକ୍ଷରୁ ପ୍ରକାଶିତ “ୱାର୍ଲ୍ଡସ୍ ଗ୍ରେଟେଷ୍ଟ ପ୍ଲେସେସ୍ ୨୦୨୩” ତାଲିକାରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ଆମ ରାଜ୍ୟର ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲ୍ଲା । ଏହା ସାରା ବିଶ୍ବର ୫୦ଟି ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ମଧ୍ୟରେ ରହିଛି । ଏଠାର ମନଲୋଭା ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ମଧ୍ୟରେ କଳା ବାଘ, ଇତିହାସର ମୂକସାକ୍ଷୀ ବେଲଗଡ଼ିଆ ରାଜାପ୍ରାସାଦରେ ରାତ୍ରିଯାପନ ଓ ପାରମ୍ପରିକ ଛଉ ନୃତ୍ୟର ସୁନ୍ଦର କଳାକୌଶଳକୁ ଦେଖିବାର ସୌଭାଗ୍ୟ କେବଳ ମୟୂରଭଞ୍ଜରେ ହିଁ ମିଳିପାରିବ, ଯାହା ସମସ୍ତଙ୍କଠୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ କରିଛି  ।

ଶିମିଳିପାଳ ଅଭୟାରଣ୍ୟ

ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଶିମିଳିପାଳ ଅଭୟାରଣ୍ୟ । ଘଞ୍ଚ ଶାଳବଣ, ବିଭିନ୍ନ ଜୀବଜନ୍ତୁ, ଅନେକ ପ୍ରଜାତିର ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ଛୋଟ ବଡ଼ ବହୁ ଜଳପ୍ରପାତ ଏବଂ ମନୋଲାଭ ପରିବେଶ ପ୍ରକୃତିପ୍ରେମୀକୁ ସର୍ବଦା ଆକୃଷ୍ଟ କରିଥାଏ । ଏହାସହ ଆଦିବାସୀ ଜନଜାତି, ଜୀବଜନ୍ତୁ, ବୃକ୍ଷଲତା ପାଇଁ ସାରା ବିଶ୍ବରେ ଏକ ସୁନ୍ଦର ଏବଂ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟଟନସ୍ଥଳୀ ଭାବେ ମାନ୍ୟତା ପାଇଛି । ଖାସ୍ କରି ଏଠାରେ କଳା ବାଘ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ, ଯାହା ଅନ୍ୟ କେଉଁଠି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ନାହିଁ ବୋଲି ଟାଇମ୍ ମାଗାଜିନ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛି । ବିରଳ କଳା ବାଘ ବ୍ୟତୀତ ଏସୀୟ ହାତୀ, ସମ୍ବର, ହରିଣ, କୁଟୁରା, ଭାଲୁ, ଉଡ଼ନ୍ତା ଗୁଣ୍ଡୁଚି ମୂଷା, ମୟୂର, କୁମ୍ଭୀର ପରି ଶହ ଶହ ପ୍ରଜାତିର ପ୍ରାଣୀ ଏବଂ କୀଟପତଙ୍ଗ ଏହି ଅଭୟାରଣ୍ୟର ଶୋଭା ବଢ଼ାଇଥାନ୍ତି । ଖୈରିବୁରୁ ଓ ମେଘାସନୀ ପରି ସୁଉଚ୍ଚ ପର୍ବତ ସହ ବରେହିପାଣି, ଯୋରନ୍ଦା ଜଳପ୍ରପାତର ସୁନ୍ଦର ଦୃଶ୍ୟକୁ ଉପଭୋଗ କରିବା ପାଇଁ ବର୍ଷସାରା ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ଭିଡ଼ ଜମେ ।

ବେଲଗଡ଼ିଆ ରାଜାପ୍ରାସାଦ

ଗୌରବମୟ ଇତିହାସର ମୂକସାକ୍ଷୀ ଭାବେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ବେଲଗଡ଼ିଆ ରାଜାପ୍ରାସାଦ ମୟୂରଭଞ୍ଜକୁ ଜିଲ୍ଲାକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର କରିଛି । ମୟୂରଭଞ୍ଜର ତତ୍କାଳୀନ ମହାରାଣୀ ସୁମିତ୍ରା ଭଞ୍ଜଦେଓ 1800 ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏହାର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ଭିକ୍ଟୋରିଆନ ଆର୍କିଟେକ୍ଟର୍ ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ରାଜାପ୍ରାସାଦ ଦେଖିବାକୁ ବେଶ୍ ଆକର୍ଷଣୀୟ । ଏବେ ଭଞ୍ଜ ରାଜ ପରିବାରର 48ତମ ବଂଶ ବସବାସ କରୁଥିବା ବେଳେ ପ୍ରାସାଦର ୧୧ଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଏକ ବୁଟିକ୍ ହୋମ୍-ଷ୍ଟେ ଭାବେ ଖୋଲାଯାଇଛି । ଶିମିଳିପାଳ ଓ ବାରିପଦା ଫରେଷ୍ଟ ରିଜର୍ଭ ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ରାଜପ୍ରାସାଦ ଆଗନ୍ତୁକଙ୍କୁ ରାଜକୀୟ ଚଳଣର ଅନୁଭୂତି ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ଏଠାରେ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ପାଇଁ ରାତ୍ରି ଯାପନ ସହ ଭୋଜନର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଉଛି ।

ଛଉ ନୃତ୍ୟ

ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଲୋକନୃତ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଛଉ ନୃତ୍ୟ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଯାହା ବୀରତ୍ବର ଗାଥାକୁ ବହନ କରିଥାଏ। ବିଶେଷକରି ମୟୂରଭଞ୍ଜରେ ଏହା ଅଧିକ ଲୋକପ୍ରିୟ କାରଣ ଏଠାରୁ ହିଁ ଏହାର ଉତ୍ପତ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଛଉ ଏକ ସାମାରିକ ନୃତ୍ୟ । ଏଥିରେ ଉଭୟ ନାଟ୍ୟ ଓ ନୃତ୍ୟର ସମାବେଶ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଛଉ ଶବ୍ଦ ‘ଛାଉଣୀ’ରୁ ଆସିଛି, ଯାହାର ଅର୍ଥ ସେନା ଛାଉଣୀ । କହିବାକୁ ଗଲେ ଏହି ନୃତ୍ୟ ରାଜାରାଜୁଡ଼ା ସମୟରୁ ଆସିଛି। ଏହି ନୃତ୍ୟରେ ଢୋଲ, ଢାକ, ଧୁମୁଷା, ଯୋଡ଼ି ନାଗରା ଶାହାନାଇ ମହୁରୀ ବାଦ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଛଉର କଳାକାରମାନେ ସାଧାରଣତଃ ପାଇକ ଗୋଷ୍ଠୀର । ଅନ୍ୟ ଛଉ କଳାକାର ମୁଖା ପିନ୍ଧି ନୃତ୍ୟ କରୁଥିବା ବେଳେ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଛଉରେ ବିନା ମୁଖାରେ ନୃତ୍ୟଶିଳ୍ପୀମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପୌରାଣିକ ତଥା ସାମାଜିକ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ନେଇ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ଯେଉଁଥିପାଇଁ ଏହା ବିଶ୍ବ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୋଇପାରିଛି । ତେବେ ୨୦୧୦ ମସିହାରେ ଛଉକୁ ୟୁନେସ୍କୋ ପକ୍ଷରୁ ମାନ୍ୟତା ମିଳିସାରିଛି।

ହସ୍ତତନ୍ତ ଓ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ

ମୟୂରଭଞ୍ଜ ମାଟିର ମହକ ବାରି ହୁଏ ଏହାର ଅନେକ ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ, ଲୋକ କଳା, ଲୋକନୃତ୍ୟ, ଲୋକ ସଙ୍ଗୀତ ଏବଂ ହସ୍ତତନ୍ତ ଓ ହସ୍ତଶିଳ୍ପରୁ । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ସବାଇ ଘାସ ଓ ଢୋକ୍ରାରୁ ନିର୍ମିତ ସୁନ୍ଦର ସୁନ୍ଦର ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ସାମଗ୍ରୀ ପାଇଁ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟସ୍ତରରେ ପରିଚିତ। ସୂକ୍ଷ୍ମ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଏହି ସମସ୍ତ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଦେଖିବାକୁ ଯେତିକି ଆକର୍ଷଣୀୟ ଚାହିଦା ମଧ୍ୟ କିଛି କମ୍ ନୁହେଁ । ଏହି ସବୁ ହସ୍ତ ସାମଗ୍ରୀ ସୁଲଭ ଦରରେ ମିଳିଥିବାରୁ ଘର ସାଜସଜ୍ଜା ସହ ଘରକରଣାରେ ନିତିଦିନିଆ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।  

ମୟୂରଭଞ୍ଜର କଳା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ଐତିହ୍ୟ ଟାଇମ୍ ମାଗାଜିନରେ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଉସ୍କି, ଦେବକୁଣ୍ଡ, ଭୀମକୁଣ୍ଡ, କୁଚେଇ, ସୀତାକୁଣ୍ଡ ପରି ଅନେକ ଛୋଟ ବଡ଼ ଜଳପ୍ରପାତ ଏବଂ  ଖିଚିଂ, ରସିକରାୟ, ଓ ବାରିପଦାର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ପରି ପ୍ରାୟ ୧୯ରୁ ଅଧିକ ପର୍ଯ୍ୟଟନସ୍ଥଳୀ ସର୍ବଦା ଦେଶବିଦେଶର ଭ୍ରମଣପ୍ରେମୀଙ୍କୁ ଆକୃଷ୍ଟ କରିଥାଏ । କେବଳ ସେତିକି ନୁହେଁ  ବାରିପଦାର ମୁଢି ମାଂସର ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଖ୍ୟାତି ରହିଛି, କାରଣ ଏହାର ସ୍ବାଦ ନିଆରା ।  ଦେଶବିଦେଶରୁ ଆସୁଥିବା ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନେ ବାରିପଦା ମୁଢି ମାଂସକୁ ଖାଇବାକୁ ଭଲ ପାଆନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହାର ଆଦର ଯେତିକି ଚାହିଦା ମଧ୍ୟ ସେତିକି । ଯିଏ ଥରେ ଖାଇଛି, ମୁଢି ମାଂସର ମଜାକୁ କେବେ ବି ଭୁଲିନି । ତେବେ ଉତ୍ତର ଓଡ଼ିଶାର ସାଂସ୍କୃତିକ କେନ୍ଦ୍ର ମୟୂରଭଞ୍ଜ ତାର ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ଓ ନିଆରା କଳାସଂସ୍କୃତି ପାଇଁ କେବଳ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ନୁହେଁ, ଏହି ଜିଲ୍ଲାକୁ ସମସ୍ତଙ୍କଠୁ ଭିନ୍ନ ଏବଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠ କରିଛି ଏହାର ଆଦିବାସୀ ପରମ୍ପରା ଏବଂ ସ୍ବର୍ଣ୍ଣିମ ଇତିହାସ ।