ଦେବ ଦେବ ମହାଦେବ।  ଭକ୍ତଙ୍କ ପ୍ରିୟ ଭୋଳାଶଙ୍କର । ମୋକ୍ଷ ପ୍ରାପ୍ତିର ମାର୍ଗ । ତାଙ୍କର ଆରାଧନା କଲେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ ସମସ୍ତ ମନୋବାଞ୍ଛା ଓ ମନୋସ୍କାମନା । ମହାଦେବ ଶିବଙ୍କ ପ୍ରିୟ ମାସ ହେଉଛି ଶ୍ରାବଣ । କୃଷ୍ଣପକ୍ଷ ପ୍ରତିପଦା ତିଥିରୁ ଆରମ୍ଭ ହେଉଥିବା ବର୍ଷର ଚତୁର୍ଥ ମାସ ଶ୍ରାବଣ ଆସିଲେ ଚଳଚଞ୍ଚଳ ହୋଇଉଠେ ଛୋଟବଡ଼ ଶିବ ମନ୍ଦିର। ଆଉ ଭଗବାନଙ୍କ ଭକ୍ତ ପାଲଟନ୍ତି କାଉଡ଼ିଆ । ଶ୍ରାବଣର ପ୍ରତି ସୋମବାରେ ଶିବଙ୍କ ଲିଙ୍ଗରେ ଜଳଲାଗି କରିବାର ପରମ୍ପରା ରହିଛି। ପବିତ୍ର ନଦୀ, ପୁଷ୍କରଣୀ କିମ୍ବା ଜଳାଶୟରୁ ଜଳ ନେଇ କାନ୍ଧରେ କାଉଡ଼ି ଧରି ଶିବଙ୍କ ମସ୍ତଷ୍କରେ ଜଳଲାଗି କରି ଭକ୍ତମାନେ ଆଶୀର୍ବାଦ ଭିକ୍ଷା କରନ୍ତି । ଦେବ ଭୂମି ଆମ ଓଡ଼ିଶାରେ ଐତିହ୍ୟ ତଥା କିମ୍ବଦନ୍ତୀରେ ଭରା ଅନେକ ଶୈବ ମନ୍ଦିର ଅଛି ଏବଂ ସେଥିମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ଶୈବପୀଠ ସମ୍ପର୍କରେ ଏହି ବ୍ଲଗରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରୁଛୁ ।

 ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର, ଭୁବନେଶ୍ବର

ମନ୍ଦିରମାଳିନୀ ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ରହିଛି ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବ ପୁରାତନ ଶୈବପୀଠ । ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଦୁଇ ଅଂଶକୁ ଶିବ ଓ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ପ୍ରତୀକ ରୂପେ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଉଛି । ଏଠାରେ ଭଗବାନ ଲିଙ୍ଗରାଜ ହରିହର ରୂପେ ପୂଜା ପାଉଥିବାରୁ ଲାଗି ହୁଏ ଉଭୟ ତୁଳସୀ ଓ ବେଲପତ୍ର । ଶ୍ରାବଣ ମାସରେ ଏଠି ବିଶେଷ ରୀତିନୀତିରେ ମହାଦେବଙ୍କୁ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଇଥାଏ । ଜଳାଭିଷେକ ପାଇଁ ସାରା ଓଡ଼ିଶାରୁ କାଉଡ଼ିଆମାନେ ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ଆସିଥାନ୍ତି । ମାଇଲ ମାଇଲ ଅତିକ୍ରମ କରି ପ୍ରିୟ ଲିଙ୍ଗରାଜକୁ ସମର୍ପି ଦେଇଥାନ୍ତି ନିଜ ଦୁଃଖ ଓ ଭାବନା ।

ଲୋକନାଥ ମନ୍ଦିର, ପୁରୀ

ପବିତ୍ର ମାସ ଶ୍ରାବଣ ସୋମବାରରେ ପୁରୀର ଲୋକନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରବଳ ଭିଡ଼ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ପୁରୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରୁ ମାତ୍ର ଦୁଇ କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶୈବପୀଠ।  ମନ୍ଦିରର ପତ୍ତନଠାରୁ ପ୍ରାୟ ଦଶ ଫୁଟ ତଳେ ପୂଜା ପାଇଥିବା ଶ୍ରୀଲୋକନାଥ ବର୍ଷସାରା ପାଣିରେ ବୁଡ଼ି ରହିଥାନ୍ତି । କେବଳ ଫାଲଗୁନ କୃଷ୍ଣ ଏକାଦଶୀ ତିଥିରେ ବାବା ଲୋକନାଥ ଭକ୍ତଙ୍କୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ଦର୍ଶନ ଦେଇଥାନ୍ତି ।

କପିଳାସ ମନ୍ଦିର, ଢେଙ୍କାନାଳ

ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶୈବପୀଠ ଭାବେ ସାରା ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଛି ଢେଙ୍କାନାଳର କପିଳାସ ମନ୍ଦିର । ଏଠାରେ ମହାଦେବ ଶିବ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ରୂପେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି।  ମହାଦେବଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଏଠାରେ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି ଦେବୀ ପାର୍ବତୀ, ଗଣେଶ, କାର୍ତ୍ତିକେୟ, ବିଷ୍ଣୁ, ଶ୍ରୀରାମ ଓ ଗଙ୍ଗାମାତା । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ପାର୍ଶ୍ବଦେବତା ଭାବେ ଅବସ୍ଥାପିତ । ଶ୍ରାବଣ ସୋମବାରରେ ବ୍ରାହ୍ଣଣୀ ନଦୀରୁ କାଉଡ଼ିଆମାନେ ଜଳ ନେଇ ବାବା ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରଙ୍କୁ ଜଳଲାଗି କରିଥାନ୍ତି। ବିଶ୍ବାସ ଯେ କପିଳାସରେ ଭକ୍ତଙ୍କ ସମସ୍ତ ମନୋସ୍କାମନା ପୂରଣ ହୋଇଥାଏ।

ଧବଳେଶ୍ବର ମନ୍ଦିର, କଟକ

କଟକ ଜିଲ୍ଲା ଆଠଗଡ଼ ବ୍ଲକ ଅନ୍ତର୍ଗତ ମହାନଦୀ ତ୍ରିକୋଣ ଭୂମିକୁଦରେ ଧବଳେଶ୍ବର ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ । ବଡ଼ଓଷା ଓ ଜାଗର ପରି ଶ୍ରାବଣ ସୋମବାରରେ ଏଠାରେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଧବଳେଶ୍ବରଙ୍କୁ ଜଳଲାଗି ପାଇଁ ପ୍ରବଳ ଭିଡ଼ ଲାଗେ। କଟକର ଗଡ଼ଗଡ଼ିଆ ଘାଟରୁ କାଉଡ଼ିଆ ଜଳ ଉଠାଇ ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ଜଳାଭିଷେକ ପାଇଁ ଆସିଥାନ୍ତି। ଏଠାରେ ମହାଦେବ ଶିବ ଧବଳବର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି। ବର୍ଷତମାମ ଏଠାରେ ଭକ୍ତ ଏବଂ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ଭିଡ଼ ଲାଗିଥାଏ।   

ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ମନ୍ଦିର, ଭଦ୍ରକ

 ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାର ଆରଡ଼ିଠାରେ ରହିଛି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶୈବ ପୀଠ ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ମନ୍ଦିର । ବୈତରଣୀ ଓ ସାଳନ୍ଦୀ ନଦୀର ସଙ୍ଗମ ସ୍ଥଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଆଶୁତୋଷ ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ସ୍ବୟଂ ବିଦ୍ୟମାନ। ମାନସିକ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସର୍ବଦା ମନୋବାଞ୍ଚା ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ ବୋଲି ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳମଣିଙ୍କ ଉପରେ ରହିଛି ପ୍ରଗାଢ଼ ବିଶ୍ବାସ । ଜାଗର ଏହାର ପ୍ରମୁଖ ପର୍ବ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଶ୍ରାବଣ ସୋମବାରରେ ମଧ୍ୟ ଲକ୍ଷାଧିକ କାଉଡ଼ିଆ ମହାଦେବଙ୍କୁ ଜଳଲାଗି କରନ୍ତି।  

ଚନ୍ଦନେଶ୍ବର ମନ୍ଦିର,  ବାଲେଶ୍ୱର

ପ୍ରଭୁ ଚନ୍ଦନେଶ୍ବରଙ୍କ ପାଇଁ ବାଲେଶ୍ୱରରେ ଜିଲ୍ଲାର ଭୋଗରାଇ ସ୍ଥିତ ପବିତ୍ର ଚନ୍ଦନେଶ୍ୱର ପୀଠ ବେଶ୍ ଲୋକପ୍ରିୟ । ଓଡ଼ିଶା ଓ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ସୀମାରେ ଏହି ପୀଠଟି ଥିବାରୁ ଏହାର ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନାର ବିଧିବିଧାନରେ ବଙ୍ଗୀୟ ଏବଂ ଉତ୍କଳୀୟ ପରମ୍ପରାର ସମ୍ରିଶଣ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଠାକୁର ଭାବେ ପୂଜା ପାଉଥିବାରୁ ବାବା ଚନ୍ଦନେଶ୍ବରଙ୍କୁ ଜଳଳାଗି ପାଇଁ କାଉଡ଼ିଆଙ୍କ ସମାଗମ ହୋଇଥାଏ।  

ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ବର ମନ୍ଦିର, ବାଲେଶ୍ୱର

ସେହିପରି ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାରେ ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶୈବପୀଠ ଭାବେ ପରିଚିତ ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ବର ମନ୍ଦିର।  ନୀଳଗିରି ପାଖରେ ପାହାଡୀ ଝରଣାର ଜଳସ୍ରୋତ ମଧ୍ୟରେ ପାଞ୍ଚଟି ଲିଙ୍ଗ ଏଠାରେ ଅଦୃଶ୍ୟ ଭାବେ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି। କେଉଁ ଅନାଦିକାଳରୁ ଭକ୍ତମାନଙ୍କର ମନୋବାଞ୍ଚା ପୂରଣ କରୁଥିବା ବିଶ୍ବାସ ରହିଥିବାରୁ ରାଜ୍ୟ ତଥା ରାଜ୍ୟ ବାହାରୁ ଶ୍ରାବଣ ସୋମବାରରେ କାଉଡ଼ିଆମାନଙ୍କ ଭିଡ଼ ଲାଗିଥାଏ।

ହରିଶଙ୍କର, ବଲାଙ୍ଗୀର

ବଲାଙ୍ଗୀରର ଗନ୍ଧମାର୍ଦ୍ଧନ ପାହାଡ଼ରେ ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ଭିତରେ ବିରାଜିଛନ୍ତି ବାବା ହରିଶଙ୍କର । ଏଠାରେ ଉଭୟ ହରି ଓ ଶଙ୍କର ପୂଜା ପାଉଥିବାରୁ ଶ୍ରାବଣ ସୋମବାରରେ ଜଳଲାଗି କଲେ ପୂଣ୍ୟ ମିଳିଥାଏ। ତେଣୁ ଶ୍ରାବଣ ମାସରେ ଲକ୍ଷାଧିକ ଭକ୍ତଙ୍କ ସମାଗମ ପରିଲିକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। କୁହାଯାଏ ଯେ ମନ୍ଦିର ସନ୍ନିକଟରେ ଥିବା ଚିରସ୍ରୋତା ଝରଣାରେ ସ୍ନାନ କରି ପ୍ରଭୁ ହରିଶଙ୍କରଙ୍କୁ ପୂଜା କଲେ ପାପରୁ ମୁକ୍ତି ମିଳିଥାଏ।

ଗୁପ୍ତେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, କୋରାପୁଟ

କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲାର ବୈପାରିଗୁଡ଼ା ନିକଟରେ ଗୁପ୍ତେଶ୍ୱର ପାହାଡ଼ ଶୀର୍ଷରେ, ଏକ ଗୁମ୍ଫାରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି ବାବା ଗୁପ୍ତେଶ୍ୱର । କେହି କେହି ଏହାକୁ ଗୁପ୍ତକେଦାର ବୋଲି ମଧ୍ୟ କହିଥାନ୍ତି । ଗୁମ୍ଫା ଭିତରେ ୧୦ ଫୁଟ୍ ଗୋଲେଇ ଓ ୩ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତାର ଶିବଲିଙ୍ଗ ପାଉଛନ୍ତି ପୂଜା । ସତ୍ୟଯୁଗ ସହ ଏହି ସ୍ଥାନର ସମ୍ବନ୍ଧ ଥିବାରୁ ଏଠି ମହାଦେବ ଶିବଙ୍କୁ ଜଳାଭିଷେକ କଲେ କୋଟି ପୁଣ୍ୟ ମିଳିଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ବାସ ରହିଛି । କେବଳ ଓଡ଼ିଶାରୁ ନୁହେଁ ଛତିଶଗଡ଼ରୁ ମଧ୍ୟ କାଉଡ଼ିଆ ଏଠାକୁ ମାନସିକ ନେଇ ଆସିଥାନ୍ତି।

ହୁମା ବକ୍ର ମନ୍ଦିର,  ସମ୍ବଲପୁର

ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶୈବପୀଠ ହେଉଛି ହୁମା ମନ୍ଦିର । ଏଠାରେ ଭଗବାନ ଶିବ ବାବା ବିମଳେଶ୍ବର ରୂପେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି। ସମ୍ବଲପୁରଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୨୫ କିଲୋମିଟର ଦୂର ମହାନଦୀର କୂଳର ଐତିହାସିକ ଗ୍ରାମ ହୁମାରେ ରହିଛି ଏହି ଅନନ୍ୟ ମନ୍ଦିର।  ମନ୍ଦିରଟି ଉତ୍ତର ପଶ୍ଚିମ ଦିଗକୁ ଢଳିକି ରହିଥିବାରୁ ଏହାକୁ ବକ୍ର ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁମାନେ ମହାନଦୀ ଘାଟରୁ ଜଳ ଆଣି ଜଳାଭିଷେକ କରିଥାନ୍ତି ।

ଏହାବ୍ୟତୀତ ଓଡ଼ିଶାରେ ରହିଛି ଆହୁରି ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଛୋଟ ବଡ଼ ଶୈବ କ୍ଷେତ୍ର । ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ ବାବା ଲଡ଼ୁକେଶ୍ୱର, ରାମେଶ୍ୱର, ଯୋଗେଶ୍ୱର, ରାଜାରାଣୀ, ଜଳେଶ୍ବର ଭଳି ଅନେକ ମନ୍ଦିର ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁଙ୍କ ଆସ୍ଥା ସହିତ ଯୋଡ଼ି ହୋଇ ରହିଛି।

“ବରଷା ପାଗକୁ ମୁଢ଼ି ନଡ଼ିଆ,

ଖାଇଲେ ଲାଗିବ ଭାରି ବଢ଼ିଆ”

‘ମୁଢ଼ି’, ଓଡ଼ିଶାର ଘରେ ଘରେ ପରିଚିତ ପାରମ୍ପରିକ ଖାଦ୍ୟ ।  ଖରା ହେଉ କି ଶୀତ, ସକାଳ ହେଉ କି ସନ୍ଧ୍ୟା, କେବେ ବି କମିନି ଏହାର ଆଦର । ଧନୀଠୁ ଗରିବ, ପିଲାଠୁ ବୁଢ଼ୀ, ସଭିଙ୍କ ପ୍ରିୟ ଆମ ଗାଉଁଲି ମୁଢ଼ି । ଘର ହେଉ କି ଖଟି ଅବା ମେଳା, ମହୋତ୍ସବ, ଯାନିଯାତ୍ରା ସବୁଠି ଥାଏ ମୁଢ଼ିର ପସରା । ବିଶେଷ କରି ରିମଝିମ ବର୍ଷାରେ, ଭିଜା ଭିଜା ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ମୁଢ଼ିର ମଜା ଟିକେ ନିଆରା । ଝାଲମୁଢ଼ି ହେଉ କି ମୁଢ଼ି ବାରମଜା ଥରେ ଯିଏ ଏହାକୁ ପାଟିରେ ପକାଇଛି, ଆର ଥର ପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ଦେଖାଇଛି ।

ଭାରତୀୟ ବିସ୍କୁଟ ‘ମୁଢ଼ି’

କୃଷିପ୍ରଧାନ ରାଜ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାରେ ଭାତ ହେଉଛି ପ୍ରମୁଖ ଖାଦ୍ୟ । ଏହା ଚାଉଳରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ । ଚାଉଳରୁ ଚୁଡ଼ା ଏବଂ ମୁଢ଼ି ମଧ୍ୟ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଦୁଇଟିଯାକ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ପସନ୍ଦ । ଘରେ କିଛି ନଥିଲେ ବି ଚୁଡ଼ା ଓ ମୁଢ଼ି ବର୍ଷସାରା ପାଇଁ ସାଇତା ହୋଇରହିଥିବ । ଏମିତିକି ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା ବେଳେ ଲୋକେ ଆଗ ଆଣିକି ଚୁଡ଼ା ଓ ମୁଢ଼ିକୁ ରଖିଥାନ୍ତି । ଯଦି କିଛି ଖାଇବାକୁ ନମିଳେ, ଏଥିରେ ପେଟ ପୁରିଯାଏ । ସେଥିପାଇଁ ଦେଶର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ବୈଜ୍ଞାନିକ ତଥା ଦେଶର ପ୍ରଥମ ଔଷଧ କମ୍ପାନୀ ବେଙ୍ଗଲ କେମିକାଲ୍ସ ଆଣ୍ଡ୍ ଫାର୍ମାସ୍ୟୁଟିକାଲ୍ସର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଡ. ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଚନ୍ଦ୍ର ରାୟ ମୁଢ଼ିକୁ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟୋପଯୋଗୀ ଦର୍ଶାଇ ‘ଭାରତୀୟ ବିସ୍କୁଟ’ ଭାବେ ସମ୍ବୋନ୍ଧିତ କରିଥିଲେ ।

 ସବୁଥିରେ, ସବୁଠି ଓ ସମସ୍ତଙ୍କ ନିମନ୍ତେ

କାଇଁ କେଉଁ କାଳରୁ ଲୋକଙ୍କ ନିତିଦିନିଆ ଜଳପାନରେ ମୁଢ଼ି ବେଶ୍ ଆଗରେ ରହିଛି । ନାଲି ଚା’ ସାଙ୍ଗକୁ ମୁଢ଼ି ସକାଳର ପ୍ରମୁଖ ଜଳଖିଆ । ଘରେ ନଡ଼ିଆ କୋରା କିମ୍ବା ଘିଅ ମରାଗଲେ ହେଲେ ମୁଢ଼ି ଖୋଜା ପଡ଼େ । ବରା, ପିଆଜି, ପକୁଡ଼ି ଓ ଆଳୁଚପରେ ବି ମୁଢ଼ି ଦରକାର।  ଗରମ ଗରମ ସିଝା କ୍ଷୀରରେ ଏବଂ ମୁଢ଼ି, କଦଳୀ ଓ କ୍ଷୀର ଚକଟି ଖାଇବାର ଆନନ୍ଦ କହିଲେ ନସରେ । ଏପରିକି କେବଳ ଗରମ ସୋରିଷ ତେଲ ଓ କଞ୍ଚାଲଙ୍କା ପକାଇ ଦେଲେ ବି ଚଳିଯାଏ । ଏମିତିକି ଘରେ ବଳିଯାଇଥିବା ଚିକେନ୍ ଓ ମଟନ୍ ତରକାରୀ, ଡାଲମା, ଘୁଗୁନିରେ ବି ମୁଢ଼ି ପକାଇ ଖାଇବାକୁ ସମସ୍ତେ ବହୁତ ଭଲ ପାଆନ୍ତି ।  ଘରଠୁ ଦୂରକୁ ଗଲେ ଖାଦ୍ୟ ତାଲିକାରେ ପ୍ରଥମେ ମୁଢ଼ି ଆସେ ।

ସହରିଆ ଲୋକ ମଧ୍ୟ ମୁଢ଼ି ମୋହରୁ ନିଜକୁ ଦୂରେଇ ପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଏଠାରେ ମୁଢ଼ିକୁ ଭିନ୍ନ ଢଙ୍ଗରେ ପରଷା ଯାଏ, ଯାହାକୁ “ଝାଲମୁଢ଼ି” କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟରେ ଏହା “ଭେଲ୍ ପୁରୀ” ନାଁରେ ଜଣାଶୁଣା । ଏଥିରେ ପିଆଜ, ସୋରିଷ ତେଲ, କଞ୍ଚା ଲଙ୍କା, ମିକ୍ସଚର ମିଶାଯାଇଥାଏ । ଆଉ ଏବେ ଏହାକୁ ଆହୁରି ଅଧିକ ସୁଆଦିଆ କରିବା ପାଇଁ ଏଥିରେ ମଟରସିଝା, ଟମାଟୋ ଓ କାକୁଡ଼ି ମିଶାଇ ବାହାରେ ବିକ୍ରି କରାଯାଉଛି । ସାଙ୍ଗସାଥୀ, ଖଟି, ହଷ୍ଟେଲ୍, ଅଫିସ, ଖେଳ ପଡ଼ିଆ ଏବଂ ଗସ୍ତ ସମୟରେ ଝାଲମୁଢ଼ିର ଚାହିଦା ଅଧିକ ରହିଥାଏ । ଆଜିକାଲି ବାହାଘର ଭୋଜି, ବଡ଼ ବଡ଼ ନାମୀଦାମୀ ହୋଟେଲ୍ ଏବଂ ରେଷ୍ଟୁରାଣ୍ଟର ମେନ୍ୟୁରେ ଏହି ଝାଲମୁଢ଼ି ସାମିଲ ହେବାକୁ ଲାଗିଲାଣି ।

ଗୁଡ଼କୁ ପାଗ କରି ସେଥିରେ ଅଳ୍ପ ଗୋଲମରିଚ ଗୁଣ୍ଡ ପକାଇ “ମୁଢ଼ି ମୁଆଁ” ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଏହା ମୁଢ଼ିର ସ୍ବାଦକୁ ଆହୁରି ଦ୍ବିଗୁଣିତ କରିଥାଏ। ଆଗରୁ ଘରେ ଏହା ତିଆରି ହେଉଥିବା ବେଳେ ଆଜିକାଲି ଦୋକାନଗୁଡ଼ିକରେ ମୁଢ଼ିମୁଆଁ ମିଳୁଛି। ବାଲେଶ୍ବରର କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଚାଉଳକୁ ଭାଜି “କଡ଼କା” ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଏହା ସାମାନ୍ୟ ଟାଣ ମୁଢ଼ି। ଏଥିରେ ହଳଦୀ, ଚିନାବାଦମ ଓ ନଡ଼ିଆ ପକାଇ ଖାଇଥାନ୍ତି।

ଆମ ଉତ୍କଳୀୟ ସଂସ୍କୃତିରେ ଝିଅଟିଏ ଶାଶୂଘରକୁ ଗଲେ ବର୍ଷସାରାର ଭାରରେ ମୁଢ଼ି ଯିବାର ପରମ୍ପରା ରହିଛି। କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ରଜ ପର୍ବରେ ଝିଅମାନଙ୍କୁ ଭାତ ଖାଇବା ଉପରେ ବାରଣା ଥିବାରୁ ସେମାନେ ମୁଢ଼ି ଓ ଚୁଡ଼ା ଖାଇଥାନ୍ତି। ଖୁଦୁରୁକୁଣୀ ଓଷାରେ ମୁଢ଼ି ଭୋଗ ହେବାର ପରମ୍ପରା ରହିଛି। 

ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଓ ବାଲେଶ୍ବରିଆଙ୍କ ଜୀବନ ‘ମୁଢ଼ି’

ମୁଢ଼ି ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରିୟ ଖାଦ୍ୟ, କିନ୍ତୁ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଓ ବାଲେଶ୍ବରବାସୀଙ୍କ ମୁଢ଼ି ପ୍ରତି ଅଲଗା ହିଁ ଭାବ। ସକାଳ, ଦ୍ବିପହର ଓ ସନ୍ଧ୍ୟା ସେମାନେ ସବୁବେଳେ ମୁଢ଼ି ଖାଇବାକୁ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି। ଏମିତିକି ଭାତ ଖାଇସାରିଲା ପରେ ବି କଂସାଏ ମୁଢ଼ି ଖାଇବାକୁ ପଛଘୁଞ୍ଚା ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ। ଭୋଜିଭାତରେ ବି ମୁଢ଼ିକୁ ଖୋଜନ୍ତି। ଆଉ ବାରିପଦା ମୁଢ଼ିମାଂସ କେବଳ ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ନୁହେଁ ଦେଶବିଦେଶରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜନ କରିଛି। ମୟୂରଭଞ୍ଜକୁ ଆସୁଥିବା ପ୍ରତିଟି ପର୍ଯ୍ୟଟକ ମୁଢ଼ିମାଂସ ଖାଇବାକୁ ଭୁଲନ୍ତି ନାହିଁ। ଆଜିକାଲି ବିଭିନ୍ନ ମହୋତ୍ସବରେ ମୁଢ଼ିମାଂସ ଷ୍ଟଲ୍ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି। ଏଥିସହ ବାରିପଦା ମୁଢ଼ିକୁ ଜିଆଇ ଟ୍ୟାଗ୍ ମାନ୍ୟତା ପାଇଁ ବହୁ ଦିନ ଧରି ଦାବି ହୋଇଆସୁଛି ।

ମୁଢ଼ିର ଅନେକ ନାମ

ଓଡ଼ିଶାର ଗାଁ ଗହଳିରେ ମୁଢ଼ି ‘ଭୁଜା’ ନାମରେ ପରିଚିତ। ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ଏହା ମୁରି କିମ୍ବା ମୁଢ଼ି, ଗୁଜୁରାଟରେ ମୁରମୁରା ନାଁରେ ଜଣାଶୁଣା। ମୁଢ଼ିର ସଂସ୍କୃତ ନାଁ ହେଉଛି “ଲାଜା”। ବିଶେଷ କରି ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ମୁଢ଼ି ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ ତଥା ସାମାଜିକ ସମାରୋହରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ। ବିବାହ ସମୟରେ ଅଗ୍ନିରେ ମୁଢ଼ିକୁ ଅର୍ପଣ କରାଯିବାର ପ୍ରଥା ରହିଛି। କେରଳ ଏବଂ ତାମିଲନାଡୁରେ ପୂଜା ବା ପ୍ରାର୍ଥନା ସମୟରେ ଦେବାଦେବୀଙ୍କୁ ଭଜା ଚାଉଳ ଅର୍ପଣ କରାଯାଇଥାଏ।

କେମିତି ତିଆରି ହୁଏ

ମୁଢ଼ି କେବେଠାରୁ ଖାଦ୍ୟ ତାଲିକାରେ ସାମିଲ ହୋଇଛି କିମ୍ବା କିଏ ଏହାକୁ ବାହାର କରିଛି, ତାହାର ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟ ନାହିଁ। ହେଲେ ଲୋକକଥା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରାୟ ପଞ୍ଚଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏହା ଭଗବାନଙ୍କୁ ଭୋଗ ଲଗାଯାଉଥିବା ଜଣାଯାଏ। ସଦ୍ୟ ଅମଳ ଚାଉଳକୁ ମାଟିହାଣ୍ଡିରେ ଭାଜି ଦେବାଦେବୀଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରାଯାଉଥିଲା। ପୂର୍ବରୁ ସ୍ତ୍ରୀଲୋକମାନେ ଘରେ ମୁଢ଼ି ଭାଜୁ ଥିଲେ। ଉଷୁନା ଚାଉଳକୁ ଲୁଣପାଣିରେ ବତୁରିବା ପରେ ମାଟିହାଣ୍ଡିରେ ସରୁ ବାଲି ପକାଯାଏ। ସେହି ବାଲି ତାତିବା ପରେ ସେଥିରେ ଚାଉଳକୁ ନଡ଼ିଆ କାତିରେ ଭଜାଯାଏ। ଯାହା ବି ହେଉ ସେବେ ହେଉ କି ଏବେ ମୁଢ଼ିର ଚାହିଦା କେବେ ବି କମି ନାହିଁ।  

ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକୁ ହିତ

ମୁଢ଼ି ପେଟ ଏବଂ ମନକୁ ଶାନ୍ତି ଦେବା ସହ ଏଥିରୁ ଶରୀରକୁ ମିଳେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଲାଭ । ମୁଢିରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ କାର୍ବୋହାଇଡ୍ରେଟ୍ ଥିବାରୁ ଏହା ଶରୀରକୁ ତୁରନ୍ତ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ଏହା ଭିଟାମିନ ଡି, କ୍ୟାଲସିୟମ, ଆଇରନ ଏବଂ ଫାଇବରର ଉତ୍ତମ ସ୍ରୋତ ହୋଇଥିବାରୁ ଦାନ୍ତ ଏବଂ ହାଡ଼ ଶକ୍ତ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ। ଏହାସହ ହଜମ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସରଳ ଓ ରକ୍ତ ଚାପ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାରେ ସହଯୋଗ କରେ। ମୁଢ଼ିରେ କ୍ୟାଲୋରୀର ମାତ୍ରା ଖୁବ କମ୍ ତେଣୁ ଏହା ଓଜନ ହ୍ରାସ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ଏବଂ ଏହାଦ୍ୱାରା ହୃଦଘାତର ଆଶଙ୍କା ମଧ୍ୟ କମ ହୋଇଥାଏ।

ଦିନକୁ ଦିନ ମୁଢ଼ିର ଚାହିଦା ବଢୁଥିବାରୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ବହୁଳ ମାତ୍ରାରେ ମୁଢ଼ି ଫ୍ୟାକ୍ଟ୍ରି ଗଢ଼ି ଉଠିଛି। ଆଉ ଏବେ ପ୍ୟାକେଟ ମୁଢ଼ି ବାହାରକୁ ବିକ୍ରି ପାଇଁ ପଠାଯାଉଛି ଫଳରେ ଦେଶ ବିଦେଶରେ ମାର୍କେଟରେ ମୁଢ଼ିର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଚାହିଦା ରହିଛି। କେବଳ ଏତିକି ନୁହେଁ ମୁଢ଼ି ବ୍ୟବସାୟ କରି ଭଲ ଦି ପଇସା ରୋଜଗାର କରିପାରୁଛନ୍ତି ଅନେକ ଲୋକ। ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ରୋଷେଇ ଘରେ ଭରପୂର ମାତ୍ରାରେ ଥିବା ପାରମ୍ପରିକ ଖାଦ୍ୟ ମୁଢ଼ି ସମସ୍ତଙ୍କ ମନ ଜିତିଥାଏ । ଯେତେ ନୂଆ ନୂଆ ଖାଦ୍ୟ ଆସିଲେ ମଧ୍ୟ ମୁଢ଼ିର ସ୍ଥାନ କେହି ନେଇପାରିବେ ନାହିଁ। କାରଣ ଆମ ଓଡ଼ିଆ ଖାଦ୍ୟ ସବୁଠୁ ବଢ଼ିଆ ।