ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପୂଜା ତଥା ହୋମଯଜ୍ଞ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ କର୍ମକାଣ୍ଡରେ “ପଞ୍ଚାମୃତ” ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ । ପୂଜା ସମୟରେ ଲାଗି ହୋଇଥିବା ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଜିନିଷ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଧାନ ସାମଗ୍ରୀ ହେଉଛି “ପଞ୍ଚାମୃତ” । ପାଞ୍ଚଟି ଜିନିଷର ସମାହାରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଅମୃତ ସମ ଦ୍ରବ୍ୟଟିଏ ହେଉଛି “ପଞ୍ଚାମୃତ”। ଦେଶୀ ଗାଈର କ୍ଷୀର, ଘିଅ, ଦହି, ମହୁ ଓ ଗୁଡ଼ ଆଦି ପାଞ୍ଚଟି ଦ୍ରବ୍ୟର ମିଶ୍ରଣରେ “ପଞ୍ଚାମୃତ”  ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ। ଏହି ଅମୃତ ଦ୍ରବ୍ୟର ରହିଛି ଅନେକ ମହତ୍ତ୍ବ ଏବଂ ବିଶେଷତ୍ବ । ତେବେ ଆଜିର ଆଲେଖ୍ୟଟି “ପଞ୍ଚାମୃତ” ଉପରେ ଆଧାରିତ।

ଘରେ ହେଉ କି ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜାରେ ଗଙ୍ଗାଜଳ ସହ ତୁଳସୀ କିମ୍ବା ପଞ୍ଚାମୃତ ନିହାତି ଜରୁରୀ । ଛୋଟ ହେଉ କି ବଡ଼ ସବୁଠି ପଞ୍ଚାମୃତ ଲୋଡ଼ା ପଡ଼େ, କାରଣ ପଞ୍ଚାମୃତ ବିନା ପୂଜା ଅଧୁରା ହିଁ କହିଲେ ଚଳେ । କାରଣ ଏହାଦ୍ବାରା ଶୁଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ସମଗ୍ର ପରିବେଶ ଓ ମନୁଷ୍ୟ । ପୂଜା ଶେଷରେ ଏହାକୁ ସେବନ କରାଯାଏ । କୁହାଯାଏ ଯେ ଏହାକୁ ସେବନ କରିବା ଦ୍ବାରା ଅନେକ ଶୁଭ, ହୋଇଥାଏ । ଏଥିସହ ଶରୀରକୁ ସକାରାତ୍ମକ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ ସହ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁ ଦୂର ହୋଇଥାଏ। ଶାସ୍ତ୍ର ମାନ୍ୟତା ଅନୁଯାୟୀ, ପଞ୍ଚାମୃତକୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାପୂର୍ବକ ପାନ କରିବା ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଜୀବନରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ସୁଖଶାନ୍ତି ପ୍ରାପ୍ତି ହୋଇଥାଏ । ଏହା ବାଦ୍ ପଞ୍ଚାମୃତ ଉତ୍ତମ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସହ ମଧ୍ୟ ଜଡ଼ିତ। ଏଥିରେ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ସ୍ନାନ ଓ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ମଧ୍ୟ କରାଯାଏ । ଭଗବାନଙ୍କୁ ଅଭିଷେକ ମଧ୍ୟ କରାଯିବାର ପରମ୍ପରା ରହିଛି। ଏପରିକି ପଞ୍ଚାମୃତରେ ନିଜେ ମଧ୍ୟ ସ୍ନାନ କଲେ ଶରୀରର କାନ୍ତି ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।

ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ ଅର୍ଥ

ପଞ୍ଚାମୃତରେ ଉପଯୋଗ ହେଉଥିବା ପାଞ୍ଚଟି ଉପାଦାନର ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ ଅର୍ଥ ରହିଛି । ଏଥିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା କ୍ଷୀର ହେଉଛି ଶୁଦ୍ଧତା ଓ ପବିତ୍ରତାର ପ୍ରତୀକ, ଦହି ସମୃଦ୍ଧିର ପ୍ରତୀକ । ସେହିପରି ମହୁମାଛିଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମର୍ପଣ ଓ ସହଯୋଗରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ମହୁ ମିଷ୍ଟ ବଚନ ଓ ଏକତାର ପ୍ରତୀକ ଏବଂ ଘିଅ ହେଉଛି ବିଜୟ ଓ ଶକ୍ତିର ପ୍ରତୀକ । ସେହିପରି ଗୁଡ଼ ହେଉଛି ଆନନ୍ଦର ପ୍ରତୀକ ।

ପ୍ରସ୍ତୁତି ଓ ସେବନର ସଠିକ୍ ମାର୍ଗ

ପଞ୍ଚାମୃତକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିବା ପାଇଁ ରୂପା କିମ୍ବା ତମ୍ବାର ପାତ୍ର ଆବଶ୍ୟକ । ପ୍ରଥମେ କ୍ଷୀର ଓ ଦହିକୁ ଭଲ ଭାବେ ଘାଣ୍ଟିବା ପରେ  ଘିଅ ଓ ମହୁ ମିଶାଯାଏ। ଏହାପରେ ଗୁଡ଼ ପକାଯାଏ । ଶେଷରେ ତୁଳସୀ ଦେଇ ଏହାକୁ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ପଞ୍ଚାମୃତ ସବୁବେଳେ ତମ୍ବା ପାତ୍ରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଉଚିତ୍ । ଏହାକୁ ସର୍ବଦା ଡାହାଣ ହାତରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ ।  ଦୁଇ ହାତ ଯୋଡ଼ି ବାମ ହାତକୁ ତଳେ ରଖି ଡାହାଣ ହାତରେ ପଞ୍ଚାମୃତ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ୍ । ଏହାପରେ ପ୍ରଥମେ ମସ୍ତକରେ ଲଗାଇ ତା’ପରେ ସେବନ କରିବାର ବିଧି ରହିଛି।  ତେବେ ପଞ୍ଚାମୃତକୁ କେବେ ବି ତଳେ ପଡ଼ିବାକୁ ଦିଆଯାଏ ନାହିଁ, ଏହାଦ୍ବାରା ହାନି ହୁଏ ବୋଲି କଥାରେ ରହିଛି।  କୌଣସି ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ କିମ୍ବା ଶୁଭକାର୍ଯ୍ୟରେ ଯିବା ପୂର୍ବରୁ ପଞ୍ଚାମୃତ ସେବନ କରାଯାଏ। କାରଣ ପଞ୍ଚାମୃତ ସେବନ କରିବା କଲେ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ମିଳେ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟସିଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ।  ଶାସ୍ତ୍ରରେ ରହିଛି, ବୁଧୁବାର ଦିନ ଗଣେଶଙ୍କୁ ପଞ୍ଚାମୃତରେ ସ୍ନାନ କରାଇବା ପରେ ସେହି ପଞ୍ଚାମୃତକୁ ଘରର ସମସ୍ତେ ସେବନ କଲେ ଘରର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତି ସୁଦୃଢ ହୋଇଥାଏ ।

ଉପକାରିତା

ପଞ୍ଚାମୃତରେ ମିଶ୍ରିତ ପାଞ୍ଚଟି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକରୁ ରୋଗ ନିବାରଣ ଗୁଣ ମିଳିଥାଏ, ଯାହା ଆମ ଶରୀରକୁ ପୁଷ୍ଟ ଓ ସୁସ୍ଥ ରଖେ । ପଞ୍ଚାମୃତରେ ରହିଥିବା ପ୍ରଥମ ଉପାଦାନ ହେଉଛି କ୍ଷୀର । ଏହା ଶରୀର ଓ ମନକୁ ଥଣ୍ଡା ରଖିବା ସହିତ ଶରୀରର ଚମକ ବଢ଼ାଇଥାଏ । ଶରୀରରେ ରୋଗପ୍ରତିରୋଧକ ଶକ୍ତି ବଢ଼ାଇଥାଏ। ସେହିପରି ଏଥିରେ ରହିଥିବା ଦହି ଆମର ପାଚନ ଶକ୍ତିକୁ ସୁସ୍ଥ ରଖିବା ସହ ବାତଦୋଷକୁ ମଧ୍ୟ ସନ୍ତୁଳିତ ରଖିଥାଏ । ମହୁ ରଙ୍ଗ ସଫା ରଖିବା ସହ ଚର୍ମକୁ ଚିକ୍କଣ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ସେହିପରି ଘିଅରେ ଭିଟାମିନ ଏ, ଭିଟାମିନ ଇ ଓ ଆଣ୍ଟିଅକ୍ସିଡାଣ୍ଟ ଭରପୂର ମାତ୍ରାରେ ରହିଥାଏ । ପଞ୍ଚାମୃତରେ କ୍ୟାଲସିୟମ ଭରପୂର ଥାଏ । ଏହା ଆମ ଅସ୍ଥିକୁ ମଜବୁତ ରଖେ। ସେହିପରି ଏହା ଶୀତଳ, ପୌଷ୍ଟିକ, ଉତ୍ତମ ପାଚକ ସହ ପିତ୍ତନାଶକ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ମସ୍ତିଷ୍କକୁ ଶାନ୍ତ ରଖିବା ସହ କ୍ରୋଧକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ଆଣିଥାଏ । ପଞ୍ଚାମୃତର ସେବନ କରିବା ଦ୍ୱାରା ହଜମ କ୍ରିୟା ସୁସ୍ଥ ରହିଥାଏ । ଏହାକୁ ଅଧିକ ସେବନ କରିବା ଅନୁଚିତ ।

ହିନ୍ଦୁଧର୍ମରେ ପଞ୍ଚାମୃତର ଧାର୍ମିକ ମହତ୍ତ୍ବ ଅନେକ । ଭଗବାନଙ୍କୁ ଚଢ଼ାଯାଉଥିବା ନୈବେଦ୍ୟ ହେଉ ଅଥବା ପୂଜାରେ “ପଞ୍ଚାମୃତ” ମୁଖ୍ୟ । ତେବେ ଆମ ଶୁଦ୍ଧଚିତ୍ତ ମନରେ ପଞ୍ଚାମୃତକୁ ଯେପରି ଗ୍ରହଣ କରୁଛୁ, ସେହିପରି ଆମ ପରମ୍ପରା ଓ ସଂସ୍କୃତିକୁ ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ୍। ତେବେ ଆମର ଏହି ବ୍ଲଗଟି କେମିତି ଲାଗିଲା, ଆମକୁ କମେଣ୍ଟ ମାଧ୍ୟମରେ ଜଣାନ୍ତୁ । ଆପଣଙ୍କ ମତାମତ ଆମକୁ ଆଗକୁ ନେବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବ ।

Our present is beautiful, our future is promising, but let’s not forget the timeless allure of our past. Odisha, a land steeped in history, offers a mesmerizing journey through millennia. With each era leaving its mark, Odisha’s story unfolds through ancient monuments, artifacts, and the echoes of time. In a world driven by technology, the charm of the past endures.

With a history spanning thousands of years, Odisha is witness to the rise and fall of powerful dynasties, each leaving an unforgettable legacy behind.

Museums offer an enthralling experience through time. Join us on a virtual tour of Odisha’s captivating museums, where history comes alive.

1. Odisha State Museum, Bhubaneswar: Preserving Millennia of History

Situated in the heart of Bhubaneswar, the Odisha State Museum is a treasure trove of the state’s history. Established in 1948, it houses eleven sections showcasing artifacts from across Odisha. From ancient sculptures to rare manuscripts, traditional textiles to exquisite paintings, this museum offers a comprehensive view of the state’s rich cultural heritage.

Notably, there are galleries dedicated to Odisha’s old military traditions through exhibits such as canons, axes, swords, shields, etc. The museum provides an invaluable window into the past, tracing the evolution of Odisha’s art and culture across the ages. From prehistoric tools to vibrant paintings and close to 37,000 manuscripts in various languages, this museum is a historian’s dream.

The museum is open from 10 a.m. to 6 p.m. every week. However, it is closed every 2nd and 4th Saturday.

2. Regional Museum of Natural History, Bhubaneswar: Exploring Biodiversity at Its Finest

Nature’s beauty is a constant source of wonder. The Regional Museum of Natural History in Bhubaneswar is a haven for those curious about flora and fauna. Set amidst lush greenery, it offers insights into Odisha’s rich biodiversity through skeletons, photographs, and detailed information. Learn about unique species and the importance of wildlife conservation in this enchanting museum.

A remarkable highlight is the display of a rare egg from an elephant bird and information about the Baobab, the longest-living flowering plant with a lifespan of 5,100 years. The museum reminds us of the inseparable bond between wildlife, nature, and humanity, thus teaching us the importance of its conservation.

3. Tribal Research & Training Institute Museum, Bhubaneswar: Unveiling Tribal Heritage

Every beautiful thing carries a history. Even the tribal diaspora has a pivotal role to play in shaping our past. The rich history of tribal communities, as fascinating as their customs and traditions, often remains less explored and talked about. Dive into the fascinating history of Odisha’s tribal communities at the Tribal Research and Training Institute Museum in Bhubaneswar. This museum showcases the customs, traditions, and artistry of indigenous tribes like Gadabas, Gonds, Santals, and Juangs. Discover their traditional costumes, jewelry, tools, and artifacts, gaining a deeper understanding of their cultural essence.

The museum has five halls featuring the artifacts of indigenous tribes from different Odisha regions; the museum bridges the gap between the past and the present, fostering a deeper understanding of the customs that shaped the region’s cultural essence.

4. Odisha Maritime Museum, Cuttack: Tracing Odisha’s Maritime Voyage

The idea of the sea and the thrill of oceanic voyages never fails to evoke excitement within. The Odisha Maritime Museum, located along the Mahanadi River, celebrates the state’s rich maritime heritage. Explore ancient ships, navigational instruments, and maritime traditions that highlight Odisha’s seafaring legacy. This museum offers a captivating glimpse into the history of maritime exploration and trade connections.

Inaugurated in 2013 by Hon’ble Chief Minister Mr. Naveen Pattnaik, the museum offers insights into ancient maritime practices and traditions of Odisha.

Several exhibits at the museum, including the scale models of ancient ships and navigational instruments, take the visitors back to an era of seafaring exploration. Serving as a testament to Odisha’s maritime legacy, the museum highlights its shipbuilding traditions and trade connections with distant regions. A visit to this museum in Cuttack promises an enriched understanding of Odisha’s historic maritime prowess.

5. Netaji Birthplace Museum, Cuttack: Remembering Our Hero

Dedicated to the revered leader Netaji Subhas Chandra Bose, the Netaji Birthplace Museum in Cuttack commemorates his life and contributions. This museum situated in his ancestral home, showcases photographs, letters, personal belongings, and memorabilia from Netaji’s life. Among its attractions is an antique horse cart owned by Netaji and his family, which evokes a sense of nostalgia. A visit here offers a poignant tribute to a significant chapter in India’s freedom struggle.

6. ASI Museum, Konark: Exploring Architectural Splendors

Konark, known for its architectural splendor, offers more than just the temple. The ASI Museum, maintained by the Archaeological Survey of India, houses sculptures discovered during temple clearance. Explore three galleries filled with captivating sculptures, including depictions of Surya Narayana, Gaja Vyala, and celestial nymphs. These artworks provide a deeper understanding of Odisha’s artistic heritage.

Each of these museums is a gateway to the rich history and cultural heritage of Odisha. They invite you to explore the past, appreciate the present, and dream of the future. So, when will you embark on your journey of discovery through Odisha’s museums? Share your plans in the comments below.

ପ୍ରାଚୀନତାକୁ ପ୍ରତିଫଳତି କରେ ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରା । ଆମ ସୁନ୍ଦର ରାଜ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟତାକୁ ବହନ କରେ ତାର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନ ସହ ଜଡ଼ିତ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଅନେକ ବ୍ରତ, ଓଷା, ପର୍ବ, ଯାତ୍ରା, ମେଳା ଓ ମହୋତ୍ସବ କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ । ଆମ ରାଜ୍ୟ ଚାଷବାସ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବାରୁ ସମସ୍ତ ଓଡ଼ିଆ ଓଷାବ୍ରତକୁ ଅତି ନିଷ୍ଠାର ସହ ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି। ଦେବଶୟନର ମାସ ତଥା ଶିବଙ୍କ ପ୍ରିୟ ମାସ ଶ୍ରାବଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ “ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ଣିମା” ତଥା “ଗହ୍ମାପର୍ବ” ଏକ କୃଷିଭିତ୍ତିକ ପର୍ବ ଏବଂ ଏହା କାଇଁ କେଉଁ କାଳରୁ ପାଳିତ ହୋଇଆସୁଛି। ଆସନ୍ତୁ ଆଜିର ଏହି ବ୍ଲଗରେ ଜାଣିବା “ଗହ୍ମାପର୍ବ”ର ବିଶେଷତା।  

ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ମିମାର ମହତ୍ତ୍ବ

ହିନ୍ଦୁ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଅନୁଯାୟୀ ବର୍ଷର ପଞ୍ଚମ ମାସଟି ହେଉଛି ଶ୍ରାବଣ ମାସ । ଏହାର ପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ତିଥିକୁ ‘ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ଣିମା’ ଭାବେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ମହାଦେବଙ୍କ ମାସ ଶ୍ରାବଣ ମାସର ସବୁଠାରୁ ମୁଖ୍ୟ ଦିନ ହେଉଛି ଏହି ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ଣିମା ବା ଶ୍ରାବଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା। ଏହି ଦିନ ମହାପ୍ରଭୁ ବଳଭଦ୍ର ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିବାରୁ ମନ୍ଦିରରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ରୀତିନୀତି ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରଭୁ ବଳରାମଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଏ। ଆମ ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଶ୍ରୀବଳରାମଙ୍କ ଅନେକ ମନ୍ଦିର ରହିଛି ଏବଂ ସେ ସମସ୍ତ ମନ୍ଦିରରେ ବଳରାମ ବଳଭଦ୍ର, ବଳଦେବ, ହଳଧର ଓ ବଳଦେବଜୀଉଙ୍କ ନାମରେ ପୂଜିତ ହୋଇଆସୁଛନ୍ତି ।    

ପୌରାଣିକ କଥା

ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ଣିମାକୁ ନେଇ ଅନେକ ପୌରାଣିକ କଥା ଓ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ରହିଛି। ଲୋକକଥା ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ଦିନ ଗହ୍ମାସୁର ମହାପ୍ରଭୁ ଶିବଙ୍କ ଦ୍ବାରା ବଦ୍ଧ ହେବା ଯୋଗୁଁ ଏହି ପର୍ବର ନାମ ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ଣିମା ରଖାଯାଇଛି । ଅନ୍ୟ ଏକ କଥା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀବଳରାମ ଏକ ଗାଈର ଔରସରୁ ଜନ୍ମ । ପୌରାଣିକ ଆଖ୍ୟାନରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ବସୁଦେବଙ୍କ ଦ୍ବିତୀୟ ପତ୍ନୀ ଦେବକୀଙ୍କ ସମସ୍ତ ସନ୍ତାନକୁ ରାକ୍ଷସ କଂସ ବଦ୍ଧ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରତିଜ୍ଞା ନେଇଥିଲା । ତେବେ ଗୋଟିକ ପରେ ଗୋଟିକ ସନ୍ତାନ କଂସ ହାତରେ ବଦ୍ଧ ହୋଇଥିବା ଦେଖି ଦେବତାଗଣ ଦେବକୀଙ୍କ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସନ୍ତାନକୁ ବସୁଦେବଙ୍କ ପ୍ରଥମ ପତ୍ନୀ ରୋହିଣୀଙ୍କ ଗର୍ଭକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରାଇ ଗୋଟିଏ ଗାଈ ରୂପେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଗୋପପୁରରେ ରାଜା ନନ୍ଦଙ୍କ ଗୋଶାଳରେ ହିଁ ଉକ୍ତ ଗାଈର ଔରସରୁ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ ବଳଭଦ୍ର।  ତେଣୁ ‘ଗହ୍ମା’ ଶବ୍ଦ ‘ଗୋମାତା’ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଛି ଏବଂ ଏହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଗହ୍ମା ହୋଇଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଇଥାଏ।

ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା ଓ ରୀତିନୀତି

ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ପର୍ବ ହେଉଥିବାରୁ ଶ୍ରୀବଳଦେବଙ୍କୁ ବିଶେଷ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଏ । ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରତି ଶ୍ରାବଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ପୁରୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଓ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ାର ବଳଦେବଜୀଉ ମନ୍ଦିରରେ ବଳଦେବଙ୍କ ଜନ୍ମନୀତି ମହାସମାରୋହରେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାସହ ଗାଈ ଓ ବଳଦଙ୍କୁ ପ୍ରଭୁ ବଳରାମଙ୍କ ପ୍ରତୀକ ରୂପେ ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ଦିନ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରତି ଘରେ ପଞ୍ଚ ଉପଚାରରେ ଗାଈଗୋରୁଙ୍କୁ ସ୍ନାନ କରାଯାଏ । ଶିଂଘରେ ହଳଦୀ ସିନ୍ଦୁର ଲଗାଯାଏ ଏବଂ ପିଠାପଣା ଖୁଆଇ ଦିଆଯାଏ । ଏହାସହ ଗ୍ରାମର ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରେ ଗୋଟିଏ ହସ୍ତପଦ ଅଙ୍କିତ ବଳଦ ଶୋଇବା ଆକାରରେ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ କରାଯାଏ ଏବଂ ଏହିଠାରେ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯିବାର ସମସ୍ତ ବିଧି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଏହାପରେ ଗୋଟିଏ ଅଣ୍ଡିରା ବାଛୁରୀକୁ ଏ ମୂର୍ତ୍ତିକା ସ୍ତୂପ (ଗହ୍ମାବେଦୀ) ଉପରେ ଡିଆଁଯାଏ, ଯାହା “ଗହ୍ମାଡିଆଁ” ନାଁରେ ସାରା ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଚଳିତ। ବାଛୁରୀ ପରେ କିଶୋର ଓ ଯୁବକମାନେ ଗହ୍ମାଡିଆଁ କରିଥାନ୍ତି। ଆଜି ବି ଓଡ଼ିଶାର କେତେକ ଗ୍ରାମରେ ଏହି ପରମ୍ପରା ବଞ୍ଚି ରହିଛି।

ଗହ୍ମାଡକରା

ସେହିପରି ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ପରମ୍ପରା ହେଉଛି “ଗହ୍ମାଡକରା”। ଏଥିରେ ଗହ୍ମାବେଦୀଠାରେ ହୋଇଥିବା ଭୋଗକୁ ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ମହାଜନମାନଙ୍କୁ ନାମସୂଚୀ ଅନୁସାରେ ଜଣ ଜଣ କରି ଡାକୁଥିଲେ। ଏହି ପରମ୍ପରା ବିଶେଷତଃ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ଶାସନ ଗ୍ରାମରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଏକ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ବିବାହର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ କୁମାରପୂର୍ଣ୍ଣିମା, ପୌଷପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଓ ଦୋଳପୂର୍ଣ୍ମିମା ବ୍ୟତୀତ ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ମିମା ଦିନ ଶ୍ବଶୁର ଘରକୁ ଯିବା ପାଇଁ ଜ୍ବାଇଁଙ୍କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ସାରା ଓଡ଼ିଶାରେ ଗହ୍ମା ଡକରା ନାଁ ପରିଚିତ।  

ରକ୍ଷାବନ୍ଧନ

ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଏକ ଉତ୍କଳୀୟ ପରମ୍ପରା ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଏହା ସହ ଧୀରେଧୀରେ ଯୋଡ଼ି ହେଲାଣି ରକ୍ଷାବନ୍ଧନର ପରମ୍ପରା। ଏହା ଏକ ଉତ୍କଳୀୟ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ହୋଇନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପୁରପଲ୍ଲୀଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସହରରେ ରକ୍ଷାବନ୍ଧନ ପର୍ବ ବେଶ୍ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇସାରିଛି । ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି, ‘ନାସି ଗଙ୍ଗା ସମଂ ନାସ୍ତି ସ୍ବସ୍ତ୍ରା ମାନ୍ୟା’ ଅର୍ଥାତ୍ ଭଗିନୀଠାରୁ ଅଧିକ ସମ୍ମାନୀୟା, ସ୍ନେହଶୀଳା କେହି ନାହିଁ । ଭଉଣୀକୁ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ବଜ୍ର ଶପଥ ନେଇ ଭାଇ ହାତରେ ରାକ୍ଷୀ ବାନ୍ଧିଥାଏ।  ଏହାର ଅନେକ ପୌରାଣିକ ବାଖ୍ୟାନ୍ୟ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ସେ ଯାହା ବି ହେଉ ଆଜି ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରତି ଘରେ ଘରେ ପାଳନ ହେଉଛି ରକ୍ଷାବନ୍ଧନ। ଏହି ଦିନ ଭଉଣୀଟିଏ ଭାଇର ମଥାରେ ତିଳକ ଲଗାଇ ଡାହାଣ ହାତରେ ସୂତାର ରାକ୍ଷୀ ବାନ୍ଧି ମିଠା ଖୁଆଇ ଦିଏ ଏବଂ ଜୀବନସାରା ପାଇଁ ସୁରକ୍ଷାର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ନିଏ । ରକ୍ଷାବନ୍ଧନ ହେଉଛି ଭଉଣୀମାନଙ୍କର ଏକ ଆନନ୍ଦର ପର୍ବ । ଭାଇ ଯେଉଁଠି ଥାଉନା କାହିଁକି ଏହି ପବିତ୍ର ଦିନରେ ଭଉଣୀ ତା ହାତରେ ରାକ୍ଷୀ ବାନ୍ଧିଥାଏ ।  ସେହିପରି ଏହି ଦିନ ବଳଦକୁ ମଧ୍ୟ ରାକ୍ଷୀ ବନ୍ଧାଯିବାର ପରମ୍ପରା ରହିଛି।

ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ମିମା ଆମ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ପର୍ବ ଏବଂ ଆମ ନିଜସ୍ବ ପର୍ବ, ଯେଉଁଥରେ ଲିପ୍ତ ରହିଛି ଆମ ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରା। ରାକ୍ଷୀ ସହିତ ଗହ୍ମା ପୂର୍ଣ୍ଣିମାର କୌଣସି ସମ୍ପର୍କ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଆଜିକାଲି ରକ୍ଷାବନ୍ଧନକୁ ସମସ୍ତେ ଅତି ଆନନ୍ଦ ଉଲ୍ଲାସରେ ପାଳନ କରୁଥିବାରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ହଜିବାକୁ ବସିଲାଣି ଗହ୍ମାପର୍ବର ମହତ୍ତ୍ବ । ତେଣୁ ଆମେ ଓଡ଼ିଶାବାସୀ ସବୁବେଳେ ଆମ ଉତ୍କଳୀୟ ପରମ୍ପରାକୁ ବଞ୍ଚାଇ ରଖିବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରିବା ଉଚିତ୍ ।  ଆଗକୁ ବି ଆମେ ଏପରି ଓଡ଼ିଶାର ପର୍ବପର୍ବାଣୀକୁ ନେଇ ଆସିବୁ ଅନେକ ବ୍ଲଗ । ତେବେ ଆମର ଏହି ବ୍ଲଗଟି କେମିତି ଲାଗିଲା, ଆମକୁ କମେଣ୍ଟ ମାଧ୍ୟମରେ ଜଣାନ୍ତୁ । ଆପଣଙ୍କ ମତାମତ ଆମକୁ ଆଗକୁ ନେବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବ ।