କୁହାଯାଏ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଜୀବନ ପଖାଳ କଂସାରେ । ଡହ ଡହ ଖରାବେଳେ ପଖାଳ ଦି ଗୁଣ୍ଡା ଖାଇ ତୋରାଣୀ ଟିକେ ପିଇଦେଲେ, ଆତ୍ମ ତୃପ୍ତି ହୋଇଯାଏ ।  ଗରିବ ଖଟିଖିଆ ଲୋକଟିଏ ହେଉ କି ଧନୀ ଲୋକ, ସମସ୍ତଙ୍କ ମନ ଲୋଡ଼େ ପଖାଳ । କାରଣ ପଖାଳ କଂସାରେ ଯେଉଁ ଶାନ୍ତି ଅଛି, ତାହା ବଡ଼ ବଡ଼ ରେଷ୍ଟୁରାଣ୍ଟରେ ବସି ଖାଇଲେ ବି ମିଳେ ନାହିଁ। ସେଥିପାଇଁ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ପାଇଁ ପଖାଳ ଏକ ଖାଦ୍ୟ ନୁହେଁ, ଏକ ଆବେଗ। ସେହି ଆବେଗକୁ ଏକତ୍ର ସାଉଁଟିବା ପାଇଁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୦ରେ ପାଳନ ହେଉଛି ପଖାଳ ଦିବସ। ସେହି ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଜୀବନ ଧନ ପଖାଳ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଜିର ଆଲେଖ୍ୟ।

ସମସ୍ତଙ୍କ ପ୍ରିୟ ପଖାଳ

“ଓଡ଼ିଆ ଜୀବନ ଦୁଆ ଶାଗ ପଖାଳ

ଜଗନ୍ନାଥ ରସି ଖାଏ ମନେ ତୁ ଭାଳ

ଚାଖି ନାହିଁ ଯିଏ ଥରେ

ଧିକ ତା ଜନମରେ

ମଣିଷ ଯାକରେ ସେତ ଅଣ ପୁରୁଣା

ଆସ ଜୀବନ ଧନ ମୋର ପଖାଳ କଂସା ॥”

କବିଚନ୍ଦ୍ର କାଳୀଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ରଚିତ ଏହି କେତୋଟି ଧାଡ଼ି ହିଁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଛି ପଖାଳ ପ୍ରତି ଥିବା ଓଡ଼ିଶାବାସୀଙ୍କ ଭଲପାଇବା। ଆଉ ଏ ପଖାଳ ପ୍ରତି ଥିବା ନିସ୍ବାର୍ଥପର ପ୍ରେମ ଆଜି କେବଳ ଓଡ଼ିଶା କି ଓଡ଼ିଆଙ୍କଠି ସୀମିତ ହୋଇରହି ନାହିଁ ଦେଶ ବିଦେଶରେ ବି ଏହାର ଅନେକ ଚାହିଦା। ବିଦେଶରୁ ଆସୁଥିବା ଅତିଥିଙ୍କୁ ଆତିଥ୍ୟ ଚର୍ଚ୍ଚାରେ ପଖାଳ ପରଷା ଯାଉଛି । ଘରେ ନୁହେଁ ବଡ଼ ବଡ଼ ତାରକା ହୋଟେଲ, ରେଷ୍ଟୁରାଣ୍ଟର ମେନ୍ୟୁରେ ପଖାଳ ସାମିଲ ହୋଇଛି ।

ଆମ ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକ ମଧ୍ୟ ପଖାଳ ଖାଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ଅତିଥିଙ୍କୁ ଭୋଜନରେ ପଖାଳ ପରଷନ୍ତି । ଏହାର ଅନେକ ପ୍ରମାଣ ବି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଛି। ସେହିପରି କେନ୍ଦ୍ରମନ୍ତ୍ରୀ ଧର୍ମେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରଧାନଙ୍କ ପ୍ରିୟ ଖାଦ୍ୟ ପଖାଳ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି। ଗତ ବର୍ଷ ସେଲିବ୍ରେଟି ସେଫ୍ ବିକାଶ ଖନ୍ନା ତାଙ୍କ ଓଡ଼ିଶା ଗସ୍ତ ସମୟରେ ପଖାଳ ଖାଇ ଖୁବ୍ ପ୍ରଂଶସା କରିଥିବା ବେଳେ ରଣବୀର ବରାର୍ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ୟୁଟ୍ୟୁବ୍ ଚ୍ୟାନେଲ୍ ସହ ଏପିକ୍ ଚ୍ୟାନେଲର ଲୋକପ୍ରିୟ “ରାଜା ରୋଷେଇ”ରେ ପଖାଳ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିବା ସହ ଏହାର ଇତିହାସ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଥିଲେ। ସେହିପରି ଟେଲିଭିଜନ ଦୁନିଆର ଲୋକପ୍ରିୟ ହାସ୍ୟ ଅଭିନେତ୍ରୀ ଭାରତୀ ସିଂ ତାଙ୍କ ସୋସିଆଲ ମିଡିଆରେ ପଖାଳ ଖାଉଥିବା ଭିଡିଓ ଅପଲୋଡ୍ କରିଥିଲେ, ଯାହା ଖୁବ କମ୍ ସମୟରେ ଭାଇରାଲ୍ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲା ।

ପଖାଳ ଚାହିଦା ଏତେ ଯେ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଯିଏ ବି ଆସିଛି, ପଖାଳର ସ୍ବାଦ ନେବାକୁ ଭୁଲିନାହିନ୍ତି ଏବଂ ପଖାଳ ଖାଇପାରି ନଥିବା ଲୋକ ମଧ୍ୟ କ୍ଷୋଭ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ସେଥିମଧ୍ୟରୁ କୁକିଂ କିଙ୍ଗ୍ କୁହାଯାଉଥିବା ସଞ୍ଜୀବ କପୁର ମଧ୍ୟ ପଖାଳ ଖାଇବାର ଇଚ୍ଛାକୁ ସୋସିଆଲ ମିଡିଆରେ ପୋଷ୍ଟ କରିଥିଲେ। ସେହିପରି ଅନେକ ୟୁଟ୍ୟୁବର୍ ଏବଂ ଫୁଡ୍ ବ୍ଲଗର୍ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଭିଡିଓରେ ପଖାଳର ବିଭିନ୍ନ ରେସିପି ସେୟାର୍ କରୁଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି, ଯାହାକୁ  ଭିୟୁଜ୍ ବି ଭଲ ମିଳୁଛି। ଏପରିକି କରୋନା ମହାମାରୀ ସମୟରେ ଏମ୍ସ ପକ୍ଷରୁ ଗବେଷଣା କରି କୁହାଯାଇଥିଲା କି, ପଖାଳରେ ରୋଗପ୍ରତିରୋଧକ ଶକ୍ତି ଅଧିକ ରହିଛି । ଏଇଠୁ ଜଣାପଡ଼ୁଛି ପଖାଳ କେବଳ ପାଟିକି ସୁଆଦ ନୁହେଁ, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ହିତକର। ଦିନକୁ ଦିନ ପଖାଳ ଆଉ କେବଳ ଗରିବର ହୋଇ ରହିନାହିଁ, ଆଜି ବି ସମସ୍ତେ ପଖାଳ ଖାଉଛନ୍ତି ଏବଂ ଅନ୍ୟକୁ ଖୁଆଇବାକୁ ବି ଭଲ ପାଉଛନ୍ତି।  କହିବାକୁ ଗଲେ ପଖାଳର ଆଦର ଗରିବ, ଧନୀ, ଛୋଟ ଓ ବଡ଼ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଖରେ ରହିଛି ।  

ପଖାଳ ମେନ୍ୟୁ

୨୦୧୧ ମସିହାରୁ କେତେକ ଖାଦ୍ୟପ୍ରେମୀଙ୍କ ଉତ୍ସାହକୁ ଦେଖି ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷ ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସ ୨୦ ତାରିଖକୁ ପଖାଳ ଦିବସ ରୂପେ ପାଳନ କରାଯାଉଛି । ଫୁଡ୍ ବ୍ଲଗର ଅମରେଶ ଦାସଙ୍କ ପଖାଳ ଦିବସର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏହି ଦିନ ଘରଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବିଭିନ୍ନ ହୋଟେଲ ଯାଏଁ ପଖାଳ ସାଙ୍ଗକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥାଏ । ପଖାଳ ସାଙ୍ଗକୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପଖାଳ ଆଇଟମ୍ ବି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥାଏ । ଆଜିକାଲି ଏହି ଦିନ ଏକାଠି ପଖାଳର ସୁଆଦ ନେବା ପାଇଁ ରାଜନେତା, ବିଧାୟକ, ମନ୍ତ୍ରୀ, ଖବରଦାତା ବି ଏକାଠି ହେଉଛନ୍ତି। ଭଳିକି ଭଳି ଓଡ଼ିଆ ଘରର ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସମାହାରରେ ପଖାଳ ଅଧିକ ମନଲୋଭା ହେଉଛି। ସେହିପରି ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସମିତି ପକ୍ଷରୁ ପଖାଳ ଦିବସକୁ ଧୁମଧାମରେ ପାଳନ କରାଯାଉଛି। କେବଳ ପଖାଳ ଦିବସରେ ନୁହେଁ, ଖରା ଦିନରେ ଗ୍ରାହକଙ୍କ ଚାହିଦାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ହୋଟେଲ୍‌ମାନଙ୍କରେ ପରଷା ଯାଉଛି ପଖାଳ ମେନ୍ୟୁ ।

ପଖାଳର ଇତିହାସ

କୃଷିପ୍ରଧାନ ରାଜ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ତୁଡ଼ିଶାଳ ହେଉଛି ଧାନଚାଷ। ଧାନରୁ ଭାତ, ଭାତକୁ ପଖାଳିଲେ ପଖାଳ । ଧୋଇବାର ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ହେଲା ପଖାଳିବା, ପଖାଳିତ ଏବଂ ସଂସ୍କୃତରେ ଏହା ପ୍ରକ୍ଷାଳନ । ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ପଖାଳର ଇତିହାସ ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷର । ରାମାୟଣ, ମହାଭାରତରେ ଏହା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି। ମହାଭାରତରେ ମହାତ୍ମା ବିଦୁରଙ୍କ ଘରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଶାଗ ପଖାଳର ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି । ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ପଖାଳ ବର୍ଣ୍ଣିତ । ତ୍ରିପିଟକ ମଝିମ ନିକାୟ ଅମୁସାରେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କର ଜଣେ ସାନବାପାଙ୍କ ନାଁ ଥିଲା ଧୋତଦନ, ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଧୁଆ ବା ପଖାଳ ଭାତରେ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଯାହାର ସିଏ । ପାଖାପାଖି ଅଢେଇ ହଜାର ବର୍ଷ ଆଗରୁ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଅମଳରେ ପଖାଳର ଲୋକପ୍ରିୟତା ଥିଲା ।

ପଖାଳରେ ଶାନ୍ତି କାଳିଆ ସାଆନ୍ତ

କୋଟି ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ମଉଡ଼ମଣି କାଳିଆ ସାଆନ୍ତା ମଧ୍ୟ ପଖାଳରେ ଶାନ୍ତି । ଖରାଦିନେ କାଳିଆ ଠାକୁରଙ୍କ ପାଖରେ ପଖାଳ ଲାଗି ହୋଇଥାଏ । ଚନ୍ଦନଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଦହି ପଖାଳ ମଣୋହୀ କରି ମଦନମୋହନ ଚାପ ଖେଳ ପାଇଁ ବାହାରିଥାନ୍ତି । ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପ୍ରିୟ ଟଙ୍କ ତୋରାଣୀ ବି ମହାପ୍ରସାଦ ପଖାଳରୁ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ । ବର୍ଷ ତମାମ ତାଙ୍କ ପାଖେ ଭୋଗ ହେଉଥିବା ୫୬ ପଉଟି ଭୋଗରେ ପଖାଳ ଲାଗି ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚାଠାରୁ ନୀଳାଦ୍ରୀ ବିଜେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୟକୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ ବାକି ବର୍ଷର ସମସ୍ତ ଦିବସରେ ଦାରୁଦିଅଁ ସୁବାସ ପଖାଳ, ଚୁପୁଡ଼ା ପଖାଳ, ପାଣି ପଖାଳ, ଦହି ପଖାଳ, ମିଠା ପଖାଳ, ମଲ୍ଲିଫୁଲ ପଖାଳ, ଟଭା ପଖାଳ ଓ ଘିଅ ପଖାଳରେ ଆତ୍ମସନ୍ତୋଷ ପାଇଥାନ୍ତି ।

ନାନା ରକମର ପଖାଳ

ଓଡ଼ିଶାର ଅଧିକାଂଶ ଲୋକେ ଦହି ପଖାଳ, ଲେମ୍ବୁ ପଖାଳ, ଛୁଙ୍କ ପଖାଳ, ସଜ ପଖାଳ ଆଦି ଖାଇବାକୁ ପସନ୍ଦ କରୁଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଗରମ ଭାତରେ ଥଣ୍ଡା ପାଣି ଦେଇ ଯେଉଁ ପଖାଳ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ସଜ ପଖାଳ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ସଜ ପଖାଳରେ ଦହି କିମ୍ବା ଲେମ୍ବୁ ଚିପୁଡ଼ି ଖାଇଲେ, ସ୍ୱାଦ ଅନେକ ଗୁଣାରେ ବଢ଼ିଯାଏ । କେତେକ ଲୋକେ ସଜ ପଖାଳରେ ଭ୍ରୁସଙ୍ଗ ପତ୍ର ଛୁଙ୍କ ଦେଇ ସେଥିରେ ବସା ଦହି, ଆମ୍ବକଷା ଅଦା ଓ କଞ୍ଚା ଲଙ୍କା ମିଶାଇ ଖାଇଥାନ୍ତି । ସାଧାରଣତଃ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକେ ପଖାଳ କହିଲେ ବାସି ପଖାଳକୁ ହିଁ ବୁଝିଥାନ୍ତି । ରାତିରେ ଭାତ ରାନ୍ଧି ପରଦିନ କିମ୍ବା ୧୨ ଘଣ୍ଟାରୁ ଅଧିକ ସମୟ ରଖିଦେଲେ ଏହା ବାସି ପଖାଳରେ ପରିଣତ ହୋଇଯାଏ । ଏଥିରେ ଦହି କିମ୍ବା ଲେମ୍ବୁ ମିଶାଇବାକୁ ପଡ଼ି ନ ଥାଏ । ତେବେ ବାସି ପଖାଳ ସମସ୍ତଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ପାଇଁ ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ନିଜ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ଏହି ପଖାଳ ଖାଇବା ଉଚିତ । ପଖାଳ ସାଙ୍ଗକୁ ମାଛ ଭଜା, ଶାଗ ଭଜା, ବଡ଼ି ଚୁରା, ବାଇଗଣ ପୋଡ଼ା, ଆଳୁ ଚଟଣୀ, ପାଗପାଣି ହୋଇଗଲେ ମଜା ଦୁଇ ଗୁଣା ହୋଇଯାଏ ।

ଓଡ଼ିଶା ଏବଂ ଓଡ଼ିଶା ବାହାରେ ଥିବା କୋଟି କୋଟି ଓଡ଼ିଆ ସମସ୍ତେ ପଖାଳ କଂସାକୁ ଭଲ ପାଆନ୍ତି। କୁହାଯାଏ ପଖାଳ ଦେଖିଲେ ଭୋକ ବଢ଼ିଯାଏ । ଯେତେ ବିଦେଶୀ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇଲେ ବି ପଖାଳରେ ଥାଏ ସମସ୍ତଙ୍କ ଆତ୍ମତୃପ୍ତି। ପଖାଳ ଖାଇ ଦେଇ ଶେଷରେ ତୋରାଣି ପିଇଦେଲେ ପାଟିରୁ ଆପେ ଆପେ ବାହାରିଯାଏ “ଓଃ କି ଶାନ୍ତି” । ଆଉ ବିଦେଶରେ ଥିବା ଲୋକଟି ମଧ୍ୟ ନିଜକୁ ପରିଚୟ ଦେଇ “ଆମେ ପଖାଳଖିଆ ଓଡ଼ିଆ” କହିବାକୁ କେବେ ବି ସଙ୍କୋଚବୋଧ କରନ୍ତିନି। ଆସନ୍ତୁ ସମସ୍ତେ ମିଳିମିଶି ପଖାଳ ଦିବସର ଆନନ୍ଦ ଉଠାଇବା ଏବଂ ବ୍ଲଗଟି କେମିତି ଲାଗିଲା ଆମକୁ କମେଣ୍ଟ୍ ବକ୍ସରେ ଜଣାନ୍ତୁ।  

“ଆଲୋ ହୁଣ୍ଡି…

ପଇସାରେ ପାନ କେତେ ଖଣ୍ଡି”

ପାନ ଖାଇଲା ବେଳେ ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସଙ୍ଗୀତକାର ଅକ୍ଷୟ ମହାନ୍ତିଙ୍କର ଏ ଗୀତ ଆପେ ଆପେ ମନକୁ ଚାଲିଆସେ। ଆମ ଓଡ଼ିଆଙ୍କର ପାନ ପ୍ରୀତି ଏ ଗୀତରୁ ହିଁ ବାରି ହୋଇପଡ଼ିଯାଏ । ଏ ତ ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୀତ । ଓଡ଼ିଆ ଗଳ୍ପ, କାହାଣୀ, ଗୀତ, ନାଟକଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ରଜଦୋଳି ଗୀତ ଓ କାନ୍ଦଣା ଗୀତରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି ଏବଂ ପାନକୁ ନେଇ ଆମ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ଜଡ଼ିତ । ତେବେ ଆଜିର ବ୍ଲଗରେ ଓଡ଼ିଶାବାସୀଙ୍କ ଅତି ପ୍ରିୟ ମୁଖବାସ ପାନକୁ ନେଇ ଆମର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଆଲେଖ୍ୟ।   

ଓଡ଼ିଶାର ଜନଜୀବନରେ, ଓଡ଼ିଆ ସମାଜରେ, ପରିବାରରେ, ମେଳାମହୋତ୍ସବରେ ଏବଂ ପର୍ବପର୍ବାଣୀରେ, ଏପରିକି ନାନାଦି କାର୍ଯ୍ୟରେ ପାନ ଆଜି ମଧ୍ୟ ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ରୂପେ ରହିଆସିଛି । ଘରଠୁ ବାହାର, ଗାଁ ସଂସ୍କୃତିରୁ ସହରର ଚାଲିଚଳଣ, ଅତିଥି ଚର୍ଚ୍ଚା ହେଉ କି ଖୁସିର ଅବସର କାଇଁ କେଉଁ କାଳରୁ ପାନ ସବୁଠି ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ତିଆରି କରିଛି । ଆଗକାଳରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ପାନ ଚାଷ ଭଲ ହେଉଥିବାରୁ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ଦ୍ବାରା ପାନ ବ୍ୟବସାୟ କରାଯାଉଥିଲା। ଚୀନ, ବ୍ରହ୍ମଦେଶ, ଜାଭା, ସୁମାତ୍ରାରେ ଓଡ଼ିଆ ସାଧବପୁଅମାନେ ପାନକୁ ନେଇ ବିକ୍ରି କରି ବାଣିଜ୍ୟିକ ସୁସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରୁଥିଲେ । ଏମିତିକି ନିଜ ସାଥୀକୁ ପାନ ଭେଟି ଦେଇ ନିବିଡ଼ ସମ୍ପର୍କକୁ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ। ସେଥିପାଇଁ ପାନ ହେଉଛି ଭାବର ସମ୍ପର୍କ, ପ୍ରୀତିର ବନ୍ଧନ ଏବଂ ପ୍ରତି ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଅତି ପ୍ରିୟ ମୁଖବାସ ।

ପାନର ପୌରାଣିକ କାହାଣୀ

କଥାରେ ଅଛି ସ୍ବର୍ଗରେ ପାନ ନାହିଁ। ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବା ପାଇଁ ମୁନିଋଷିମାନେ ଯଜ୍ଞ ସମୟରେ ମୁଖବାସ ହିସାବରେ ପାନ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ପୁରାଣରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ ମର୍ତ୍ତ୍ୟରେ ପ୍ରଥମେ ପାନ ନଥିଲା, ଏହା ପାତାଳଲୋକରୁ ଆସିଛି। ନାଗରାଜ ବାସୁକୀଙ୍କ କନ୍ୟା ବସୁଦତ୍ତିକାଙ୍କର ବିବାହ ମର୍ତ୍ତ୍ୟର ରାଜା ଉଦୟନଙ୍କ ସହ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ବିବାହରେ ନାଗରାଜ ଯୌତୁକ ରୂପେ ଚାରି ଗୋଟି ଜିନିଷ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ। ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଥିଲା ନାଗବଲ୍ଲୀ ବା ପାନ ଲତା । ଏହାପରଠୁ ହିଁ ପାନ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ନାଗଲୋକରୁ ମର୍ତ୍ତ୍ୟକୁ ଆସିଲା ବୋଲି ରାଜଶେଖରଙ୍କର “ପ୍ରବନ୍ଧକୋଷ”ରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି। ସେହିପରି ମହାଭାରତ ଓ ରାମାୟଣରେ ମଧ୍ୟ ପାନର ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି।

ଓଡ଼ିଆ ଘରେ ପାନର ଆଦର

ପାନ ହେଉଛି ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାଣ। ଓଡ଼ିଆ ପରିବାରର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଂଶ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ। ବିବାହ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଦିଅ ମଙ୍ଗୁଳା ସମୟରେ ସାତଗୋଟି ଗୋଟାପାନକୁ ସାତ ଜଣ ବିବାହିତ ମହିଳା ନେଇ ଗ୍ରାମର ଆରାଧ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରିଥାନ୍ତି । ସେହିପରି ବାହା ବେଦୀରେ ଏହି ପାନକୁ ଝିଅଜ୍ବାଇଁଙ୍କ ଶରୀର ସ୍ପର୍ଶ କରାଇଥାନ୍ତି। ପୁଣି ବାହାଘର ବେଳେ ପାନପତ୍ର ସହ ଗୁଆ ଦିଆଯାଇ ବନ୍ଧୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ। ଏତିକି ନୁହେଁ ନବବିବାହିତ ବୋହୂଟିଏ ଭାରସଜରେ ପାନ ବଟୁଆ ସହ ପାନଡାଲା, ଗୁଆ ଓ ଖଇର ନେବାର ପରମ୍ପରା ରହିଛି।  ଏପରିକି ସେତେବେଳେ ଯୌତୁକରେ ପିକଦାନି ନେବାର ମଧ୍ୟ ବିଧି ରହିଥିଲା। କଂସା ପିତ୍ତଳର ପିକଦାନି ନନେଲେ ମଧ୍ୟ ବାଉଁଶର ପାନ ଚାଙ୍ଗୁଡ଼ିଟିଏ ବାପଘରୁ ଶାଶୁଘରୁକୁ ନେଇ ଯାଉଥିଲା ଝିଅଟିଏ। କେବଳ ସେତିକି ନୁହେଁ ରୋଷେଇ ପରି ନୂଆ ବୋହୂର ପାନ ଭାଙ୍ଗିବାର କଳାକୌଶଳର ପରୀକ୍ଷା ମଧ୍ୟ ନେଉଥିଲେ। ଏଥିସହ କନ୍ୟା ଦେଖାବେଳେ ଲବଙ୍ଗଗୁଞ୍ଜା ଭଙ୍ଗାପାନ ମେଞ୍ଚାଏ ଧରି ଝିଅଟିଏ ଯିବାର ରୀତିନୀତି ଏବେ ବି ରହିଛି। ପୂର୍ବରୁ ମହିଳାମାନେ ପାନକୁ ଏକପ୍ରକାର ପ୍ରସାଧନ ସାମଗ୍ରୀ ଭାବେ ବିବେଚନା କରୁଥିଲେ । ପାନରେ ପଡ଼ିଥିବା ଖଇର ଓଠକୁ ଲାଲ୍ କରିଦେଉଥିଲା। ସେତେବେଳେ ମହିଳାମାନେ ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନକୁ ଯିବା ପୂର୍ବରୁ ପାନ ଖାଇ ଓଠକୁ ନାଲି କରି ଯାଉଥିଲେ । ଏଥିପାଇଁ ଓଡ଼ିଶାର ପାନ ସଂସ୍କୃତିରେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ମହିଳାମାନଙ୍କର ବିଶେଷ ଭୂମିକା ରହିଥିବା କୁହାଯାଏ।

ସାମାଜିକ ଚଳଣିରେ ମଧ୍ୟ ପାନ ବିଶେଷ ଭାବେ କାମରେ ଆସେ। ଅତିଥି ଚର୍ଚ୍ଚାରେ ପାନର ମହତ୍ତ୍ବ ଅଧିକ। ଘରକୁ କେହି କୁଣିଆ ଆସିଲେ ପାନ ଖୁଆଇ ଚର୍ଚ୍ଚା କରାଯାଏ। ବାହାଘର ଭୋଜିରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପାନ ଦେଇ ସର୍ବଶେଷରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟି କରାଯାଏ। ଘରୁ ବାହାରିବା ସମୟରେ ପାନ ଖଣ୍ଡେ ଖାଇ ବାହାରିବା ଦ୍ବାରା ସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ସଫଳ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ବାସ ରହିଛି। ଘରେ ହେଉ କି ବାହାରେ ସମସ୍ତେ ପାନ ଖାଇବାକୁ ପସନ୍ଦ କରିଥାନ୍ତି।  

ଶୁଭ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପାନ

ଜନ୍ମଠୁ ମୃତ୍ୟୁ ଯାଏଁ ଆମ ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରାରେ ପାନର ବିଶେଷ ସ୍ଥାନ ରହିଛି । ବିବାହ, ବ୍ରତ ପରି  ଯଜ୍ଞ, ପୂଜାପାଠ, ଓଷା, ପର୍ବ ଆଦି ଶୁଭ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପାନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଓଡ଼ିଶାର ଗଣପର୍ବ ରଜକୁ ପାନର ପର୍ବ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ରଜ ତିନିଦିନଯାକ ସମସ୍ତେ ରଜପାନ ଖାଇଥାନ୍ତି। ସେହିପରି କାର୍ତ୍ତିକ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ଡଙ୍ଗାରେ ପାନ, ଗୁଆ ସମର୍ପଣ କରି ଡଙ୍ଗା ଭସାଇ ଗାଇଥାନ୍ତି- “ଆ କା ମା ବୈ, ପାନ ଗୁଆ ତୋର, ମାସିକ ଧରମ ମୋର”।  ସତ୍ୟନାରାୟଣ ପୂଜା, ତ୍ରିନାଥ ମେଳା କିମ୍ବା ଯଜ୍ଞ ବେଳେ ପାନପତ୍ର ଦରକାର ହୋଇଥାଏ। ପିତୃପୁରୁଷ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପିଣ୍ଡଦାନ ସମୟରେ ପାନପତ୍ର ଅର୍ପଣ କରିବାର ବିଧି ରହିଛି।

ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତିରେ ପାନ

ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ଆରାଧ୍ୟ ଦେବତା ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରୀତିନୀତି ସହ ପାନ ଜଡ଼ିତ। କୁହଯାଏ କାଳିଆ ଠାକୁର ପାନରସିକିଆ।  ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ସମସ୍ତ ଧୂପ, ବଡ଼ସିଂହାର, ଚନ୍ଦନ ଆଦିରେ ତାମ୍ବ୍ରୁଳ ତଥା ପାନ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ । ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ପାନରେ ଗୁଆ, ଲବଙ୍ଗ, କର୍ପୂର, ଜାଇଫଳ ଓ ଅଳେଇଚ ପକାଯାଏ । ଦିନକୁ ଶହେଚାରୋଟି ପାନ ମହାପ୍ରଭୁ ସେବନ କରିଥାନ୍ତି । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ବିଡ଼ିଆ ପାନ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ପ୍ରିୟ। ଶୟନ ପାଇଁ ମହାପ୍ରଭୁ ବିଜେ ହେଉଥିବା ସମୟରେ ଖିଲିପାନ ବିଡ଼ିଆ ଲାଗେ। ଠାକୁରଙ୍କର ନିଦ୍ରା ପାଇଁ ହଡ଼ପ ନାୟକ ସେବକ ଏହି ଖିଲିପାନ ଯୋଗାଇଦିଅନ୍ତି।

ସମସ୍ତଙ୍କ ପ୍ରିୟ ପାନ

ଗୁଆ, ଖଇର, ଚୂନ ଦେଇ ପାନ ଖାଇବାର ପରମ୍ପରା ଆମ ଓଡ଼ିଶାରେ ରହିଛି। ଏହାସହ କେତେକ ଲୋକ ଗୁଣ୍ଡି ଓ ବିଭିନ୍ନ କିସମର ମସଲା ମିଶାଇ ଖାଇଥାନ୍ତି । ପାନ ଖିଲି ଭଲ ଭାବରେ ତିଆରି କରିବା ବି ଏକପ୍ରକାର କଳା ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ନହେଲେ ପାନରୁ ସବୁ ମସଲା ବାହାରିଯାଏ। ଗରିବରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଧନୀ ଘର, ସଭା, ସମିତି, ସମ୍ମିଳନୀ ସବୁଠି ଖାଇବା ପରେ ପାନ ସେବନ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଏକ ନିତିଦିନିଆ ଅଭ୍ୟାସ। ଅଫିସ, ବଜାର, ହାଟ, ସ୍କୁଲ, କଲେଜ, ବସଷ୍ଟାଣ୍ଡ୍, ରେଲ ଷ୍ଟେସନ, କୋର୍ଟ ନିକଟରେ କିଛି ଦୋକାନ ଥାଉ କି ନଥାଉ ଗୋଟିଏ ଦୁଇଟା ପାନ ଓ ଚା’ ଦୋକାନ ନିଶ୍ଚୟ ରହିଥାଏ । ସେହିପରି କୌଣସି ଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଘରୁ ଭଙ୍ଗା ପାନ ଭର୍ତ୍ତି କରି ନିଆଯାଉଥିବା ପାନବଟାର ପ୍ରଚଳନ ଆଜିର ଯୁଗରେ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବନ୍ଦ ହୋଇନାହିଁ। ଏବେ ବି ପାନ ପ୍ରିୟ ଲୋକଙ୍କ ଘରେ ଏହା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ଏହି ପାନବଟା ଷ୍ଟିଲ୍, କଂସା ଓ ପିତ୍ତଳରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥାଏ । ଧନୀ ଘରେ ଏହା ରୁପାରେ ତିଆରି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ପାନ ସହ କେବଳ ପାନବଟା ନୁହେଁ ପିକଦାନିର ବ୍ୟବହାର ମଧ୍ୟ ସେତିକି ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ । କେବଳ ସେବେ ନୁହେଁ ଆଜି ବି ପାନ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇରହିଆସିଛି । ଆଜିକାଲି ଯୁବପିଢିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ “ଫାୟର ପାନ” ବେଶ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।

ଓଡ଼ିଶାର ପାଣିପାଗ ପାନ ଚାଷ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ହଜାର ହଜାର ଏକର ଜମିରେ ପାନ ଚାଷ କରାଯାଉଛି । ତେଣୁ ଓଡ଼ିଶା ପାନର ଚାହିଦା ବାହାର ରାଜ୍ୟରେ ଅଧିକ ରହିଛି । ପାନ ଏକ ଅର୍ଥକାରୀ ଫସଲ ହୋଇଥିବାରୁ ଏଥିରୁ ଅନେକ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କିମ୍ବା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ରୋଜଗାରକ୍ଷମ ହୋଇପାରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶା ସମେତ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ଆସାମ, ଗୁଜୁରାଟ, ପଞ୍ଜାବରେ ପାନ କୁହାଯାଉଥିବା ବେଳେ ମରାଠୀରେ ନାଗବଲ୍ଲୀ, ତାମିଲରେ ତମାଲପାଗୁ, ମାଲାୟାଲମରେ ଭେଟିଲା କୋଡ଼ି ଆଦି ନାମରେ ପାନ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ପରିଚିତ। ପାନ କେବଳ ଏକ ମୁଖରୁଚି ନୁହେଁ ଏହାର ଅନେକ ଔଷଧୀୟ ଗୁଣ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଖାଦ୍ୟ ଜୀର୍ଣ୍ଣ. ଶକ୍ତିବର୍ଦ୍ଧକ ସହ ଶରୀର ସୁସ୍ଥ ରଖିବାରେ ପାନ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । କୁହାଯାଏ ଯେ ପାନରେ ଯେଉଁ ତେର ଗୁଣ ଅଛି ତାହା ସ୍ବର୍ଗରେ ମଧ୍ୟ ଦୁର୍ଲଭ ଅଟେ। ପାନକୁ ନେଇ ଆମର ଏ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଆଲେଖ୍ୟ, ଆପଣଙ୍କୁ କେମିତି ଲାଗିଲା, ଆମକୁ କମେଣ୍ଟ୍ ବକ୍ସରେ ଜଣାନ୍ତୁ ।

Women are the builders, creators, and nurturers. For ages, they have displayed unbeatable strength, breaking themselves free from the odds life presents, making a mark for themselves and soaring high with pride.

Celebrating International Women’s Day offers us an opportunity to reflect on the incredible achievements of women from Odisha, a land rich in culture, heritage and heroism. Here are the remarkable stories of some of Odisha’s reigning queens, who with their grit and strength continue to inspire the women of the state:

Smt. Droupadi Murmu: Leading with Grace and Strength

Odisha’s pride, India’s shaan– a description that best describes our current President. All the Odias are proud to have given the nation its second female president.

Droupadi Murmu’s journey from a humble village in Mayurbhanj district to becoming the President of India is a shining example of dedication and perseverance. Despite facing adversities, she kept working her way into politics and won hearts with her unwavering dedication and leadership skills.

Her career started as a school teacher, which later took a turn in 1997 when she joined the BJP. During her entire political career, she faced several ups and downs and achieved various milestones.

One of her earlier major achievements was her appointment as the Governor of Jharkhand. Her historic achievement was being choosen as the first woman from Odisha to hold the highest office in the nation. She serves as a beacon of hope for aspiring women leaders everywhere.

Anupriya Lakra: Soaring High Against All Odds

Anupriya Lakra’s story is a testament to the boundless potential that lies within every individual. Hailing from Malkangiri, one of the most remote places in Odisha devoid of access to proper education and facilities, this tribal woman bravely fought against all odds to reach her goals. She pursued her dream of becoming a pilot.

She shattered the bias that was a deterrent in her pathway to success through sheer determination and grit. Her ambition overpowered her engineering pursuit, and she left her studies midway to become a pilot and started to prepare herself for reaching her goals. After clearing her exam, she joined a flying institute in Bhubaneswar in 2012.

Her dreams finally transformed into reality in 2017 when she attained her license and became the first tribal woman from Odisha to become a commercial pilot. Her journey inspires us to dream big and break barriers.

In the year 2019, the young pilot achieved one of her greatest milestones when she piloted the maiden flight from Bhubaneswar to Malkangiri.

Nandita Das: Whose Shine Keeps Getting Brighter

Another shining gem Odisha has ever produced, Nandita Das’s artistic brilliance transcends boundaries, leaving an indelible impact on cinema and society. As a versatile actor and a fearless filmmaker, she has achieved accolades for laudable work in different languages like Odia, English, Hindi, Bengali, Tamil, Telugu, Urdu etc

Some of her notable works are Fire (1996), Earth (1998), Bawandar (2000), and Amaar Bhuvvan (2002).Her debut in Firaaq earned her two awards for Best Screenplay and Best Film.

In the year 2022, Nandita produced Zwigato featuring Kapil Sharma and Shahana Goswami in the lead roles. The film is shot in Bhubaneswar and captures the beauty and liveliness of the temple city.

Her global recognition, including prestigious awards and honors, reflects her unwavering commitment to artistic excellence and social justice.

Jayanti Behera: Sprinting towards Triumph with Unstoppable Spirit

Despite facing adversity from a young age, Odisha’s Jayanti Behera’s determination to win in life propelled her towards achieving greatness. Hailing from Manitilasahi village, she became a victim of a grave misfortune when she was just a year old. She fell into a burning crick kiln. Even then her spirit kept burning with her never-give-up attitude.

Overcoming physical challenges, she emerged as a formidable paralympic athlete, showcasing her talent on national and international platforms. Her remarkable achievements testify to the power of resilience and the human spirit’s ability to triumph over adversity. In 2018, she won a gold medal in 400 m and silver in 800 m at the 66th Odisha State Athletics Meet held in Cuttack.

Jayanti brought laurels to her home state and achieved milestone in 2021 when she made a hat-trick securing three gold medals at a grand event in Bengaluru. She secured a hat-trick also in 2022 receiving gold in 100m, 200m and 400 m respectively at the 20th National Para Athletics Championship.

Tulasi Munda: Empowering Generations with Education

Tulasi Munda’s lifelong dedication to education and social reform has impacted countless lives in Odisha. As an active educator and social activist, she fought for women’s education and empowerment tirelessly.

In the year 1961, she collaborated with well-known social activists such as Malati Choudhary, Ramadevi Choudhary, and Nirmala Deshpande to advocate the education of women. She also began her school in her home and taught children in her verandah. In her relentless pursuit she helped educate over 20,000 children.

Her tireless advocacy earned her widespread acclaim and recognition. She was honored with Padma Shree in 2001 for her valuable contribution to the field of social work, besides the Odisha Living Legend Award in 2011.

Shyama Jha: Spreading the Power of Health and Sustainability

Shyama Jha’s innovative approach to promoting health and sustainability through the Magic Millet Mission exemplifies the spirit of empowerment and entrepreneurship. By integrating millet into everyday cuisine, she promotes healthy eating without compromising the taste. She also empowers women farmers to be a part of the production process, with about 70% of the workforce consisting of women.

Her goal to promote health and happiness among the people comes in the forms of snacks and food items such as Pasta, Cakes, and cookies made out of millet.

Her entrepreneurial skills are not only serving as an outlet for several underprivileged people to earn but are also promoting health in the best way.

On International Women’s Day, let’s celebrate the indomitable spirit and remarkable achievements of these women from Odisha who continue to inspire and empower us all. Let’s share their stories and inspire others to recognize the undefeated spirit of women in Odisha!

Odia Samaj wishes a very Happy Women’s Day to all the women across the world!